Folklor Akademi Dergisi

Abstract

Bu çalışma toplumsal cinsiyet bağlamında kadınlığın Türk ninnilerindeki temsillerini tespit, tasnif ve tahlil etmeyi esas almaktadır. Toplumsal cinsiyet rollerinin tespitinde ninnilerin bir izlek olarak seçilmesinin temel sebebi bu türün işlevsel ve bağlamsal özellikleridir. Ninniler, icracının dünya görüşünü dinleyiciye aktardığı, bu haliyle öğretme işlevine sahip bir halk edebiyatı türüdür. Diğer halk edebiyatı türlerinden farklı olarak ninniler, toplumsal cinsiyet rollerinin öğrenildiği/ öğretildiği en temel kaynaklardan biri olarak kabul edilebilir; çünkü bağlamsal açıdan toplumsal cinsiyet rollerinin içselleştirildiği en erken dönemde dinleyicisiyle (çocukla) buluşmaktadır. Toplumsal cinsiyet rollerinin ilk olarak ailede öğrenildiği ve içselleştirildiği göz önünde bulundurulduğunda genellikle aile ortamında icra edilen ninnilerin kadınlık rollerini tespit etmek için faydalanılabilecek önemli bir izlek olduğu düşünülmüştür. Mevcut literatürde ninniler ve toplumsal cinsiyet ilişkisini ele alan çalışmaların sınırlı sayıda olması ve mevcut çalışmalarda sabit bir yöntemin takip edilmemesi nedeniyle makale içerisinde sunulan verileri tespit, tasnif ve tahlil etmek için üç aşamalı bir yöntemsel işleyiş tasarlanmıştır. Ninni örnekleri için Amil Çelebioğlu’nun “Türk Ninniler Hazinesi” ve Necati Demir ile Fikriye Demir’in “Türk Ninnileri” kaynaklarından faydalanılmıştır. Altı bin ninni taranmış, bunlar içerisinden toplumsal cinsiyet beklentilerini içerdiği tespit edilen üç yüz altmış ninni belirlenmiştir. Bu ninniler arasından doğrudan ya da dolaylı olarak kız çocuğuna hitap eden 38 ninni örneği üzerinden değerlendirmelerde bulunulmuştur. Ninni örneklerini seçerken ninni içerisinde doğrudan (ninni kızım, güzel kızım, uyu kızım vb.) ve dolaylı olarak geçen göstergeler esas alınmıştır. İncelenen ninnilerde toplumsal cinsiyet göstergeleri kadınlık rolleri bağlamında belirlenmiş ve tasnif için “fiziki beklentiler”, “sosyokültürel ve toplumsal statü beklentileri”, “duygusal-düşünsel beklentiler” olmak üzere üç başlık oluşturulmuştur. Fiziki beklentileri belirlerken ninniler içerisinde yer alan güzel, çirkin, uzun vb. fiziki nitelemeler; statü beklentilerini belirlerken zengin, gelin, anne vb. nitelemeler ve duygusal-düşünsel beklentileri belirlerken saf, kırılgan, pasif gibi duygusal ve düşünsel halleri ifade eden nitelemeler esas alınmıştır. Ninniler yoluyla kız çocuklarına aktarılan toplumsal cinsiyet rollerinin belirlenmesi hem mevcut literatüre yapacağı katkı nedeniyle hem de cinsiyet rollerinin zaman içindeki değişimini esas alan çalışmalara veri sağlaması adına makalenin özgün değeri olarak kabul edilebilir.