Öz
In this study, the treatise which is one of the works written by Abu Bakr Ahmed b. Muhammad Abu’l-Hayr Ibn al-Jazari, also known as Ibn Nazım, named Urcuza fi vakfi Hamza has been discussed. In this context, firstly, information was given about the life and works of the author in question and then the relevant treatise was analyzed. In the treatise, which two manuscript copies were found, the issue of the vakif on the hemze, which is considered one of the important and difficult issues of recitation within the framework of Imam Hamza’s recitaion. The reason why the subject is studied especially within the framework of Imam Hamza’s recitation is that the first name that comes to mind Hamza, the imam of the Qur’an recitation in Kufa, when the vakif is on the hemze mentioned. For that reason, the sentence “Where is hemze, there is Hamza” has become an idiom. Imam Hamza reads differently than other imams when he stop reading end of the word with hemze. However, In some cases, it has been men-tioned that Hisham the first narrator of the imam Ibn Amir, consented to Hamza. Abu Bakr Ahmed, devoted his treatise to the relevant subject and wrote it as 36 couplets. While dealing with the subject, he considered the status of the hemze in the middle or at the end of the word, with wowel point and un-pointed and pointed out the differences in reading.
Anahtar Kelimeler
The qiraah Abu Bakr Ahmed b. Muhammad Ibn Al-Jazari Urcuza Hamza Hemze
Kaynakça
- Akakuş, Recep. “İlm-i Kıraat Otoritelerinden: İmam Cezeri ve Torunu Kasım Paşa” Diyanet Dergisi 26/4 (1990), 3–31.
- Akaslan, Yaşar. Tayyibetü’n-Neşr Şerhlerine Dair Bir İnceleme (Mûsâ Cârullah Örneği). Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2017.
- Akaslan, Yaşar. “Endülüs'ün Kıraat İlmindeki Yeri” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/1 (2019), 107–139.
- Akaslan, Yaşar. Kırâat İlminde Didaktik Şiirler. Ankara: İlahiyât, 2019.
- Akaslan, Yaşar. Kırâat İlminde Hemze Üzerine Vakf Meselesi. İstanbul: Ravza Yay., 2019.
- Ali Osman Yüksel. İbn Cezerî ve Tayyibetü'n-Neşr. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2012.
- Altıkulaç, Tayyar, "Hamza b. Habîb". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/511-513. İstanbul, 1997.
- Altıkulaç, Tayyar, "Hişâm b. Ammâr". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/151. İstanbul, 1998.
- Altıkulaç, Tayyar, "İbnü'l-Cezerî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 551-557. İstanbul, 1999.
- Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü'l-ârifîn esmâü'l-müellifin ve âsâru'l-musannifin. İstanbul, 1951-1955.
- Berhecî, Muhammed b. Ahmed b. Hüseyin. “el-İ‘lâm fî ahkâmi’l-idğâm nazman ve şerhan dirase ve tahkik” Ma‘hedü el-İmam eş-Şâtibî li’d-Dirâsâti 23 (1438/2017), 283–326.
- Birışık, Abdülhamit, "Kıraat". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara, 2002.
- Birışık, Abdülhamit, "en-Neşr". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/19-20. İstanbul, 2007.
- Çetin, Abdurrahman, "Hâkânî, Mûsâ b. Ubeydullah". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/165-166. İstanbul, 1997.
- Çetin, Abdurrahman. Kur'an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2005.
- Çetin, Abdurrahman, "Şâtıbî, Kâsım b. Firrûh". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/376-377. İstanbul, 2010.
- Çollak, Fatih, "Revm". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/31-32. İstanbul, 2008.
- Dabbâ, Ali b. Muhammed. el-İzâe fi beyâni usûli’l-kırâe. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 1420/1999.
- Damra, Tevfîk İbrahim. Raf'atü'd-deracât fî kırâe Hamza ez-Zeyyât. Ürdün, 1439/2018.
- Dânî, Ebû Amr. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Otto Pretzl. İstanbul, 1930.
- Devserî, İbrahim b. Saîd. Muhtasaru’l-ibârât li mu’cemi mustalahâti’l-kıraât. Riyad: Daru’l-Hadarâ li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1429/2008.
- Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ. İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer. thk. Şaban Muhammed İsmail. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1407/1987.
- Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed el-Cezerî. Havaşi'l-Müfehhime fi Şerhi'l-Mukaddime. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, ts.
- Ebû Şâme, Abdurrahman. İbrâzü'l-meânî min hırzi'l-emânî. thk. İbrahim Avaz. Mısır: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
- en-Nesâî, Ebû Abdirrahman. “es-Sünenü'l-kübrâ”. thk. Hasen b. Abdülmünım Şelbî (1421/2001), 9/184.
- Hârûf, Muhammed Fehd. el-Müyesser fi'l-kırââti'l-erbea aşere. Dımeşk: Dâru İbn-i Kesîr, 1415/1995.
- Hârûf, Muhammed Fehd. et-Teshil li kırââti't-tenzil mine'ş-Şâtibiyye ve'd-Dürre. Dımeşk: Dâru'l-Beyrûtî, 1433/2012.
- İbn Mihrân, en-Nîsâbûrî. el-Mebsût fi'l-kırââti'l-aşr. thk. Sübey Hamza Hâkimî. Dımeşk, 1401/1980.
- İbn Mücâhid. Kitâbü's-seb' fi'l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru'l-Meârif, ts.
- İbnü'l-Cezerî, Ebü'l-Hayr. en-Neşr fi'l-kırââti'l-aşr. thk. Ali b. Muhammed Dabba'. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
- İbnü'l-Cezerî, Ebü'l-Hayr. Câmiu'l-esânîd. thk. Ahmed er-Ruveysî. Beyrut: Dâru'l-Me'sûr, 1436/2015.
- İbnü'l-Cezerî, Ebü'l-Hayr Şemseddin. Ġâyetü'n-nihâye fî tabâkâti'l-kurrâ. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1971.
- Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. Letâifü'l-işârât li fünûni'l-kırâât. thk. Merkezü'd-Dirâsâti'l-Kur'âniyye. Medine, ts.
- Kâtip Çelebî. Keşfü'z-zunûn an esâmil'l-kütüb vel'-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, ts.
- Maşalı, Mehmet Emin, "Mushaf". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/242-248. İstanbul, 2006.
- Maşalı, Mehmet Emin, "Sarakustî, İsmail b. Halef". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/115. İstanbul, 2009.
- Mekkî, Ebû Muhammed el-Kaysî. Kitâbü’t-tebsıra fi’l-kırââti’s-seb’. thk. Muhammed Ğus en-Nedvî. Hindistan, 1402/1982.
- Muhammed Emin Efendi. Umdetü’l-hıllân fî izâh-ı zübdeti’l-irfân. İstanbul: Asitane, ts.
- Muhaysin, Muhammed Muhammed Muhammed Salim. el-İrşâdâtü'l-celiyye fi'l-kırââti's-seb min tarîki'ş-şâtibiyye. Kahire: Dâru Muhaysin, 1426/2005.
- Pâluvî, Abdülfettah. Zübdetü'l-İrfân. İstanbul: Asitane, ts.
- Saleh, Alaadin-Bulut, Ali. “Hemzenin "İlm-u Resmi'l-Masâhıf" ve Kıraâtteki Yeri” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 37/2 (2016), 77–104.
- Sehâvî, Şemsüddîn. ed-Dav'ü'l-lâmî li ehl-i'l-karni't-tâsi'. Beyrut: Dârul-Ceyl, 1412/1992.
- Serkîs, Yusuf İlyân. Muʿcemü’l-matbûʿâti’l-ʿArabiyye ve’l-muʿarrebe. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1928.
- Siracettin Öztoprak. Kur'an Kıraatı Kıraât-ı Aşere. İstanbul: Beyan, 2012.
- Şâtıbî, Kâsım b. Fîrruh. eş-Şâtibiyye el-Müsemmâ: Hırzü'l-emânî ve vechü't-tehânî fi'l-kırââti's-seb'. thk. Muhammed Temim Zu'bî. Medine: Dâru'l-Gavsân, 1431/2010.
- Taşköprizâde, Ahmed Efendi. eş-Şakâiku'n-Nu'mâniyye. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 1395/1975.
- Taşköprizâde, Ahmed Efendi. Miftâhu's-saâde ve misbâhu's-siyâde. Beyrut: Dârul-Kütübi'l-İlmiyye, 1985/1405.
- Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2009.
- Yurtseven, Muhammet. “Kıraata Dair Bir Eser Olarak Taşköprizâde’nin Şerhu’l-Muķaddimeti’l-Cezerî Adlı Eserinin Yazma Nüshaları ve Tahkiki Üzerine Bir Değerlendirme” Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/1 (2020), 351–381.
- Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin. Ma'rifetü'l-kurrâi'l-kibâr ale't-tabakâti ve'l-a'sâr. thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul, 1416/1995.
- Ziriklî, Hayrüddin. el-A'lâm. Beyrut: Dârul-İlmi li'l-Melâyin, 2002.
Öz
Bu çalışmada Ebü’l-Hayr İbnü’l-Cezerî’nin İbnü’n-Nâzım olarak da bilinen oğlu Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed’in telif ettiği eserlerden biri olan Urcûze fî vakfı Hamza isimli risâlesi ele alınmıştır. Bu bağ-lamda öncelikle bahse konu olan müellifin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, ardından ilgili risâle tahlil edilmiştir. İki ayrı el yazma nüshasına ulaşılan risâlede İmam Hamza’nın kıraati çerçevesinde kıraat ilminin önemli ve bir o kadar zor konularından sayılan hemze üzerinde vakıf meselesi izah edilmiştir. Konunun özellikle İmam Hamza’nın kıraati çerçevesinde incelenmesinin nedeni ise hemze üzerinde vakıf denildiğinde akla ilk gelen ismin Kûfe kıraat imamı Hamza olmasındandır. Bu sebepledir ki “Nere-de hemze orada Hamza” ifadesi deyim haline gelmiştir. İmam Hamza, hemzeli kelimelerde vakfetme hususunda diğer kıraat imamlarına göre farklı okumaktadır. Fakat bununla beraber bazı durumlarda Şâm kıraat imamı İbn Âmir’in ilk râvisi Hişam’ın ona muvafakat ettiği durumlar da söz konusu olmuştur. Ebû Bekr Ahmed, risâlesini ilgili mevzuya hasretmiş ve 36 beyit olarak nazmetmiştir. O, konuyu ele alır-ken hemzenin harekeli olması ve sâkin gelmesinin yanı sıra kelime ortasında veya sonunda bulunması durumlarını izah etmiş ve okuyuş farklılıklarına işarette bulunmuştur.
Kaynakça
- Akakuş, Recep. “İlm-i Kıraat Otoritelerinden: İmam Cezeri ve Torunu Kasım Paşa” Diyanet Dergisi 26/4 (1990), 3–31.
- Akaslan, Yaşar. Tayyibetü’n-Neşr Şerhlerine Dair Bir İnceleme (Mûsâ Cârullah Örneği). Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2017.
- Akaslan, Yaşar. “Endülüs'ün Kıraat İlmindeki Yeri” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/1 (2019), 107–139.
- Akaslan, Yaşar. Kırâat İlminde Didaktik Şiirler. Ankara: İlahiyât, 2019.
- Akaslan, Yaşar. Kırâat İlminde Hemze Üzerine Vakf Meselesi. İstanbul: Ravza Yay., 2019.
- Ali Osman Yüksel. İbn Cezerî ve Tayyibetü'n-Neşr. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2012.
- Altıkulaç, Tayyar, "Hamza b. Habîb". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/511-513. İstanbul, 1997.
- Altıkulaç, Tayyar, "Hişâm b. Ammâr". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/151. İstanbul, 1998.
- Altıkulaç, Tayyar, "İbnü'l-Cezerî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 551-557. İstanbul, 1999.
- Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü'l-ârifîn esmâü'l-müellifin ve âsâru'l-musannifin. İstanbul, 1951-1955.
- Berhecî, Muhammed b. Ahmed b. Hüseyin. “el-İ‘lâm fî ahkâmi’l-idğâm nazman ve şerhan dirase ve tahkik” Ma‘hedü el-İmam eş-Şâtibî li’d-Dirâsâti 23 (1438/2017), 283–326.
- Birışık, Abdülhamit, "Kıraat". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara, 2002.
- Birışık, Abdülhamit, "en-Neşr". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/19-20. İstanbul, 2007.
- Çetin, Abdurrahman, "Hâkânî, Mûsâ b. Ubeydullah". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/165-166. İstanbul, 1997.
- Çetin, Abdurrahman. Kur'an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2005.
- Çetin, Abdurrahman, "Şâtıbî, Kâsım b. Firrûh". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/376-377. İstanbul, 2010.
- Çollak, Fatih, "Revm". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/31-32. İstanbul, 2008.
- Dabbâ, Ali b. Muhammed. el-İzâe fi beyâni usûli’l-kırâe. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 1420/1999.
- Damra, Tevfîk İbrahim. Raf'atü'd-deracât fî kırâe Hamza ez-Zeyyât. Ürdün, 1439/2018.
- Dânî, Ebû Amr. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Otto Pretzl. İstanbul, 1930.
- Devserî, İbrahim b. Saîd. Muhtasaru’l-ibârât li mu’cemi mustalahâti’l-kıraât. Riyad: Daru’l-Hadarâ li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1429/2008.
- Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ. İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer. thk. Şaban Muhammed İsmail. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1407/1987.
- Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed el-Cezerî. Havaşi'l-Müfehhime fi Şerhi'l-Mukaddime. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, ts.
- Ebû Şâme, Abdurrahman. İbrâzü'l-meânî min hırzi'l-emânî. thk. İbrahim Avaz. Mısır: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
- en-Nesâî, Ebû Abdirrahman. “es-Sünenü'l-kübrâ”. thk. Hasen b. Abdülmünım Şelbî (1421/2001), 9/184.
- Hârûf, Muhammed Fehd. el-Müyesser fi'l-kırââti'l-erbea aşere. Dımeşk: Dâru İbn-i Kesîr, 1415/1995.
- Hârûf, Muhammed Fehd. et-Teshil li kırââti't-tenzil mine'ş-Şâtibiyye ve'd-Dürre. Dımeşk: Dâru'l-Beyrûtî, 1433/2012.
- İbn Mihrân, en-Nîsâbûrî. el-Mebsût fi'l-kırââti'l-aşr. thk. Sübey Hamza Hâkimî. Dımeşk, 1401/1980.
- İbn Mücâhid. Kitâbü's-seb' fi'l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru'l-Meârif, ts.
- İbnü'l-Cezerî, Ebü'l-Hayr. en-Neşr fi'l-kırââti'l-aşr. thk. Ali b. Muhammed Dabba'. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, ts.
- İbnü'l-Cezerî, Ebü'l-Hayr. Câmiu'l-esânîd. thk. Ahmed er-Ruveysî. Beyrut: Dâru'l-Me'sûr, 1436/2015.
- İbnü'l-Cezerî, Ebü'l-Hayr Şemseddin. Ġâyetü'n-nihâye fî tabâkâti'l-kurrâ. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1971.
- Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. Letâifü'l-işârât li fünûni'l-kırâât. thk. Merkezü'd-Dirâsâti'l-Kur'âniyye. Medine, ts.
- Kâtip Çelebî. Keşfü'z-zunûn an esâmil'l-kütüb vel'-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, ts.
- Maşalı, Mehmet Emin, "Mushaf". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/242-248. İstanbul, 2006.
- Maşalı, Mehmet Emin, "Sarakustî, İsmail b. Halef". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/115. İstanbul, 2009.
- Mekkî, Ebû Muhammed el-Kaysî. Kitâbü’t-tebsıra fi’l-kırââti’s-seb’. thk. Muhammed Ğus en-Nedvî. Hindistan, 1402/1982.
- Muhammed Emin Efendi. Umdetü’l-hıllân fî izâh-ı zübdeti’l-irfân. İstanbul: Asitane, ts.
- Muhaysin, Muhammed Muhammed Muhammed Salim. el-İrşâdâtü'l-celiyye fi'l-kırââti's-seb min tarîki'ş-şâtibiyye. Kahire: Dâru Muhaysin, 1426/2005.
- Pâluvî, Abdülfettah. Zübdetü'l-İrfân. İstanbul: Asitane, ts.
- Saleh, Alaadin-Bulut, Ali. “Hemzenin "İlm-u Resmi'l-Masâhıf" ve Kıraâtteki Yeri” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 37/2 (2016), 77–104.
- Sehâvî, Şemsüddîn. ed-Dav'ü'l-lâmî li ehl-i'l-karni't-tâsi'. Beyrut: Dârul-Ceyl, 1412/1992.
- Serkîs, Yusuf İlyân. Muʿcemü’l-matbûʿâti’l-ʿArabiyye ve’l-muʿarrebe. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1928.
- Siracettin Öztoprak. Kur'an Kıraatı Kıraât-ı Aşere. İstanbul: Beyan, 2012.
- Şâtıbî, Kâsım b. Fîrruh. eş-Şâtibiyye el-Müsemmâ: Hırzü'l-emânî ve vechü't-tehânî fi'l-kırââti's-seb'. thk. Muhammed Temim Zu'bî. Medine: Dâru'l-Gavsân, 1431/2010.
- Taşköprizâde, Ahmed Efendi. eş-Şakâiku'n-Nu'mâniyye. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 1395/1975.
- Taşköprizâde, Ahmed Efendi. Miftâhu's-saâde ve misbâhu's-siyâde. Beyrut: Dârul-Kütübi'l-İlmiyye, 1985/1405.
- Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2009.
- Yurtseven, Muhammet. “Kıraata Dair Bir Eser Olarak Taşköprizâde’nin Şerhu’l-Muķaddimeti’l-Cezerî Adlı Eserinin Yazma Nüshaları ve Tahkiki Üzerine Bir Değerlendirme” Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/1 (2020), 351–381.
- Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin. Ma'rifetü'l-kurrâi'l-kibâr ale't-tabakâti ve'l-a'sâr. thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul, 1416/1995.
- Ziriklî, Hayrüddin. el-A'lâm. Beyrut: Dârul-İlmi li'l-Melâyin, 2002.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | ARAŞTIRMA MAKALESİ |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 7 Mart 2021 |
| Kabul Tarihi | 6 Nisan 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 5 Sayı: 1 |
