Öz
Mu‘tezile İslam düşünce tarihinde önemli bir yeri olan aynı zamanda islâm ile ilgili itikadi prensipleri, aklî ilkeler çerçevesinde temellendirmeye çalışan kelâmi bir ekoldür. Mu‘tezile’nin ortaya çıkmasında fetihlerin akabinde farklı din ve kültürlere mensup insanlarla karşılaşılması ayrıca söz konusu fetihler neticesinde ilmi ve kültürel gelişmelerin artması önemli bir etken olmuştur. Mu‘tezile ekolü, itikadi alanda ortaya çıkmaya başlamasıyla birlikte kendine özgü inanç esasları ile ilgili ilkeleri oluşturmaya başlamıştır. Bu bağlamda usul-i hamse olarak ifade ettikleri “tevhid, adl, va‘d ve vaîd, el-menziletu beyne’l-menzileteyen ve emr bi’l-ma‘rûf nehyi ‘ani’l-münker” prensiplerini kendilerine ölçü edinmişler. İtikadi alandaki bütün düşünce ve meselelerini bu ilkeler çerçevesinde ifade etmeye çalışmışlardır. Buna ilaveten itikadi konularda Kur’ân’ın naslarına da aykırı bir düşünce ortaya koymamaya gayret etmişledir. Ancak bazen kendi ilkeleri ile Kur’ân naslarının çeliştiklerini görmüşlerdir. Dolayısıyla söz konusu nasları kendi itikadi ilkelerine uygun bir şekilde yorumlayabilmek için Arap dilinin imkânlarından yararlanmaya çalışmışlardır. Buna paralel olarak mu‘tezilî nahiv âlimleri de i‘tizalî düşüncelerine aykırı gördükleri ayetlerin zahiri anlamlarını dilin imkânlarından yararlanarak kendi itikadi düşüncelerine uygun olarak yorumlamışlardır. Bu çalışmada Arap dilinin tüm dilsel imkânları dâhil olmak üzere mu‘tezilî nahiv âlimlerinin Kur’an naslarını kendi itikadi ilkelerine göre yorumlamak için Arap dilinden nasıl istifade ettikleri konusu işlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Arap dili Nahiv Mu‘tezile ekolü Kur’ân nasları İ‘tizâlî düşünce
Kaynakça
- Abdulcebbâr, K. (t.y.). el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: El-Mahlûk. ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme.
- Abdulcebbâr, K. (1996). Şerhu’l-usûli’l-hamse (3. bs). Mektebetu Vehbe.
- Abdulcebbâr, K. (2013). Şerhu’l-usûli’l-hamse (İ. Çelebi, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Altıntaş, R. (2015a). Mutezile: Önemli İsimler, Temel İlkeler ve Ana Eserler. İçinde Ş. A. Düzgün (Ed.), Kelam (el-Kitabı) (4. bs). Grafiker Yayınları.
- Altıntaş, R. (2015b). Salâh-Aslah Meselesi. İçinde Ş. A. Düzgün (Ed.), Kelam (El Kitabı). Grafiker Yayınları.
- Bağdâdî, A. el-. (1988). El-Fark beyne’l-fırak. Mektebetu İbni Sîna.
- Beyzâvî, N. E. S. A. b. Ö. b. M. el-. (1998/1418). Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Dâru İhyâi’t-Turasi’l-‘Arabî.
- Carullah, Z. (1974). El-Mu‘tezile. el-Ehliye li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘.
- Cinnî, E.-F. O. b. (2010). El-Hasâis (2. bs). ‘Âlem el-Kutub.
- Çelebi, İ. (2008). Sâhib b. Abbâd. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 35). TDV Yayınları.
- Dayf, Ş. (1968). El-Medârisu’n-nahviyye (7. bs). Dâru’l-Ma‘ârif.
- Durmuş, İ. (2003). Mecaz. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 28). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
- Ebû Zehra, M. (2014). İslâm’da İtikadî, Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi (S. Kaya, Çev.). Çelik Yayınevi.
- Enbâri, K. el-. (2003). Nuzhetu’l-elibbâ’. Mektebetu’l-‘Asriyye.
- Evsat, E.-H. S. b. M. el-Mucâşi‘î el-Belhî el-. (2011). Me‘âni’l-Kur’ân (2. bs). Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye.
- Ezherî, M. b. A. el-. (2001). Tehzîbu’l-luga. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
- Hamevî, Y. el-. (1993). Mu‘cemu’l-udebâ’. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî,.
- Hayyât, E.-H. el-. (2018). Kitâbu’l-intisâr (M. Yıldız, Çev.). Ankara Okulu Yayınları.
- İbnu’l-Cevzî, E.-F. (1422). Zadu’l Mesîr fî İlmi’t-tefsîr. Dâru’l-Kutubu’l-‘Arabî.
- İsferâyînî, E.-M. el-. (1983). Et-Tabsîr fid-dîn. ‘Âlemu’l-Kutub.
- Kıftî, C. E.-H. A. b. Y. el-. (2004). İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât. Mektebetu’l-‘Asriyye,.
- Kurtubi, E. A. M. b. A. b. E. B. b. F. el-. (1964). El-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Dâru’l-Kutubu’l-Mısriyye.
- Kutlu, S. (2006). Mürcie. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (C. 32, ss. 41-45). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
- Lugavî, E. T. el-. (2009). Merâtibu’n-nahviyyîn. Mektebetu’l-‘Asriyye.
- Mâverdî, E.-H. A. b. M. b. H. el-Basrî el-. (t.y.). En-Nuket ve’l-‘uyûn. Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye.
- Mes‘ûdî, A. b. H. el-. (2007). Murûcu’z-zeheb. Mektebetu’l-‘Asriyye.
- Muhammed, M. Ş. A. (1424). Menâhicu’l-lugavvîn fî takrîri’l-‘akîde (2. bs). Mektebetu Dâri’l-Minhâc.
- Nehhâs, E. C. en-. (1988/1408). Me‘âni’l-Kur’ân. Cami‘atu Ummu’l-Kurâ.
- Neşşâr, A. S. (1995). Neş’etu’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm (9. bs). Dâru’l-Maârif.
- Öz, M. (2012). Anahatlarıyla İslâm Mezhepleri Tarihi. Ensar Neşriyat.
- Özbalıkçı, M. R. (1994). Ebû Ali Fârisî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 10). TDV Yayınları.
- Râzî, F. er-. (1991). Mefâtîhu’l-gayb (L. Cebeci vd., Çev.). Akçağ Yayınları.
- Râzî, F. er-. (1981/1401). Mefâtîhu’l-gayb. Dâru’l-Fikr.
- Sâbûnî, N. es-. (2005). Maturidiye Akaidi (T. Bekir, Çev.; 8. bs). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Safedî, E.-S. S. H. İ. A. b. A. es-. (2000). El-Vâfî bi’l-vefeyât. Dâru İhyâi’t-Turâs.
- Sem‘ânî, A. b. M. es-. (1977). El-Ensâb. Dâiretu’l-Ma‘ârifi’l-Osmaniyye.
- Sîrâfî, E. S. es-. (1955). Ahbâru’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn. Şeriketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
- Suyûtî, E.-F. C. A. b. E. B. b. M. el-Hudayrî es-. (1988/1418). El-Müzhir. Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye.
- Şehristânî, M. b. A. b. A. (2017). el-Milel ve’n-nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi (M. Öz & M. Dalkılıç, Çev.; 4. bs). Litera Yayıncılık.
- Şehristânî, M. b. A. b. A. (1414/1993). El-Milel ve’n-nihal. Dâru’l-Ma‘rife.
- Tantâvî, M. (1995). Neş’etu’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât (8. bs). Dâru’l-Ma‘ârif.
- Tayyâr, M. b. S. b. N. et-. (2002). Et-Tefsîru’l-lugavî li’l Kur’âni’l-Kerîm. Dâru İbni’l-Cevzî.
Öz
Mu‘tazila has an important place in the history of Islamic thought. At the same time, it is a theological school that tries to justify the theological principles related to Islam with rational principles. Encountering people from different religions and cultures after the conquests and the increase in scientific and cultural developments due to these conquests were also an important factor in the emergence of the Mu‘tazila. With the emergence of the Mu‘tazila school in the field of creed, it began to form its own principles of belief. In this context, they adopted the principles of “tawhid, adl, va'd and vaîd, al-manzila bayn al-manzilatayn and al-‘amr bi al-ma‘rûf nahy ‘an al-munkar”, which they refer to as “al-usul al-khamsa”. They tried to express all their thoughts and issues in the field of belief within the framework of these principles. They tried to express all their thoughts and issues in the field of theology within the framework of these principles. In addition, they have made an effort not to put forth an opinion contrary to the texts of the Qur‘an on theological issues. However, they saw that they sometimes contradicted their own principles and the verses of the Qur‘an. Therefore, they tried to benefit from the possibilities of the Arabic language in order to interpret the aforementioned verses in accordance with their own creed. Parallel to this, mu‘tazilite nahw scholars interpreted the apparent meanings of the verses, which they deem contrary to their ı‘tizalî thoughts, in accordance with their own creed by taking advantage of the language’s possibilities. In this study, we tried to deal with the issues of how Mutazilite Nahw scholars used the Arabic language to interpret the verses of the Qur’an according to their own creed principles.
Anahtar Kelimeler
Arabic language Nahw Mu‘tazila school Verses of the Qur’an I‘tizâlî thought
Kaynakça
- Abdulcebbâr, K. (t.y.). el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: El-Mahlûk. ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme.
- Abdulcebbâr, K. (1996). Şerhu’l-usûli’l-hamse (3. bs). Mektebetu Vehbe.
- Abdulcebbâr, K. (2013). Şerhu’l-usûli’l-hamse (İ. Çelebi, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Altıntaş, R. (2015a). Mutezile: Önemli İsimler, Temel İlkeler ve Ana Eserler. İçinde Ş. A. Düzgün (Ed.), Kelam (el-Kitabı) (4. bs). Grafiker Yayınları.
- Altıntaş, R. (2015b). Salâh-Aslah Meselesi. İçinde Ş. A. Düzgün (Ed.), Kelam (El Kitabı). Grafiker Yayınları.
- Bağdâdî, A. el-. (1988). El-Fark beyne’l-fırak. Mektebetu İbni Sîna.
- Beyzâvî, N. E. S. A. b. Ö. b. M. el-. (1998/1418). Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Dâru İhyâi’t-Turasi’l-‘Arabî.
- Carullah, Z. (1974). El-Mu‘tezile. el-Ehliye li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘.
- Cinnî, E.-F. O. b. (2010). El-Hasâis (2. bs). ‘Âlem el-Kutub.
- Çelebi, İ. (2008). Sâhib b. Abbâd. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 35). TDV Yayınları.
- Dayf, Ş. (1968). El-Medârisu’n-nahviyye (7. bs). Dâru’l-Ma‘ârif.
- Durmuş, İ. (2003). Mecaz. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 28). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
- Ebû Zehra, M. (2014). İslâm’da İtikadî, Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi (S. Kaya, Çev.). Çelik Yayınevi.
- Enbâri, K. el-. (2003). Nuzhetu’l-elibbâ’. Mektebetu’l-‘Asriyye.
- Evsat, E.-H. S. b. M. el-Mucâşi‘î el-Belhî el-. (2011). Me‘âni’l-Kur’ân (2. bs). Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye.
- Ezherî, M. b. A. el-. (2001). Tehzîbu’l-luga. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî.
- Hamevî, Y. el-. (1993). Mu‘cemu’l-udebâ’. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî,.
- Hayyât, E.-H. el-. (2018). Kitâbu’l-intisâr (M. Yıldız, Çev.). Ankara Okulu Yayınları.
- İbnu’l-Cevzî, E.-F. (1422). Zadu’l Mesîr fî İlmi’t-tefsîr. Dâru’l-Kutubu’l-‘Arabî.
- İsferâyînî, E.-M. el-. (1983). Et-Tabsîr fid-dîn. ‘Âlemu’l-Kutub.
- Kıftî, C. E.-H. A. b. Y. el-. (2004). İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât. Mektebetu’l-‘Asriyye,.
- Kurtubi, E. A. M. b. A. b. E. B. b. F. el-. (1964). El-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Dâru’l-Kutubu’l-Mısriyye.
- Kutlu, S. (2006). Mürcie. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (C. 32, ss. 41-45). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
- Lugavî, E. T. el-. (2009). Merâtibu’n-nahviyyîn. Mektebetu’l-‘Asriyye.
- Mâverdî, E.-H. A. b. M. b. H. el-Basrî el-. (t.y.). En-Nuket ve’l-‘uyûn. Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye.
- Mes‘ûdî, A. b. H. el-. (2007). Murûcu’z-zeheb. Mektebetu’l-‘Asriyye.
- Muhammed, M. Ş. A. (1424). Menâhicu’l-lugavvîn fî takrîri’l-‘akîde (2. bs). Mektebetu Dâri’l-Minhâc.
- Nehhâs, E. C. en-. (1988/1408). Me‘âni’l-Kur’ân. Cami‘atu Ummu’l-Kurâ.
- Neşşâr, A. S. (1995). Neş’etu’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm (9. bs). Dâru’l-Maârif.
- Öz, M. (2012). Anahatlarıyla İslâm Mezhepleri Tarihi. Ensar Neşriyat.
- Özbalıkçı, M. R. (1994). Ebû Ali Fârisî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 10). TDV Yayınları.
- Râzî, F. er-. (1991). Mefâtîhu’l-gayb (L. Cebeci vd., Çev.). Akçağ Yayınları.
- Râzî, F. er-. (1981/1401). Mefâtîhu’l-gayb. Dâru’l-Fikr.
- Sâbûnî, N. es-. (2005). Maturidiye Akaidi (T. Bekir, Çev.; 8. bs). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Safedî, E.-S. S. H. İ. A. b. A. es-. (2000). El-Vâfî bi’l-vefeyât. Dâru İhyâi’t-Turâs.
- Sem‘ânî, A. b. M. es-. (1977). El-Ensâb. Dâiretu’l-Ma‘ârifi’l-Osmaniyye.
- Sîrâfî, E. S. es-. (1955). Ahbâru’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn. Şeriketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
- Suyûtî, E.-F. C. A. b. E. B. b. M. el-Hudayrî es-. (1988/1418). El-Müzhir. Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye.
- Şehristânî, M. b. A. b. A. (2017). el-Milel ve’n-nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi (M. Öz & M. Dalkılıç, Çev.; 4. bs). Litera Yayıncılık.
- Şehristânî, M. b. A. b. A. (1414/1993). El-Milel ve’n-nihal. Dâru’l-Ma‘rife.
- Tantâvî, M. (1995). Neş’etu’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât (8. bs). Dâru’l-Ma‘ârif.
- Tayyâr, M. b. S. b. N. et-. (2002). Et-Tefsîru’l-lugavî li’l Kur’âni’l-Kerîm. Dâru İbni’l-Cevzî.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Arap Dili, Edebiyatı ve Kültürü |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 29 Nisan 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024Sayı: 27 |
