Research Article
BibTex RIS Cite

Klasik Türk Şiirine Tasavvufun Tesiri: Rumelili Mutasavvıf Şairler Örneği

Year 2023, Volume: 6 Issue: 2, 165 - 173, 03.01.2024
https://doi.org/10.59372/turajas.1388508

Abstract

Tasavvuf, kalp bilgisi olarak tanımlanan ve manevi deneyimlere odaklanan bir alan olarak bilinir. Türk klâsik edebiyatının önemli kaynaklarından biridir. Eşyalara ve olaylara nasıl bakılırsa bakılsın, hemen her divan şairinin şiirlerinde tasavvufun etkileri görülür. Bazı şairler şiirlerinde tamamen tasavvufu işlerken, bazı şairlerde ise tasavvuf sadece motif olarak görülür. Tasavvufun hayata geçirilmesi tarikatlar vasıtasıyla gerçekleşmiştir. Bir tarikata katılmak için bir olgun rehbere, yani mürşid-i kâmile ihtiyaç vardır. Tarikatlarda mürşitlerin liderliğiyle alt şubeler oluşmuş ve zamanla anlayış ve yöntem farklılıkları nedeniyle birçok şube ortaya çıkmıştır. Osmanlı İslam toplumunda asırlardır tarikatlar, Müslümanların vazgeçilmez unsurları olmuştur. Zaviye ve tekkelerin bir amacı da topluma dini, ahlaki ve sosyal faaliyetler sunarak gönüllü müesseseler haline gelmişlerdir. Tasavvuf ve tarikatlar Osmanlı dini yaşamında olduğu kadar sosyo-kültürel hayatta da önemli bir yere sahipti. Bu etki, divan şairlerinin hayatlarında ve şiirlerinde görülebilir. Tezkirelere göre, şairler Halveti, Gülşeni, Celveti, Hamzavi, Mevlevi, Nakşi, Bektaşi, Bayrami, Kadiri, Şa'bani, Üveysi ve Hurufi tarikatlarından birine intisap etmişlerdir. Tarikatlar, şairlere manevi ilham kaynağı olmuş ve şiirlerinde tasavvufi motiflerin kullanılmasına yol açmıştır. Şairler, tarikatlara bağlılıklarını şiirlerinde ifade etmiş ve bu tarikatların öğretileriyle şekillenen bir dünya görüşü ortaya koymuşlardır. Bu şekilde, tarikatlar Osmanlı edebiyatının ve kültürünün önemli bir parçası olmuştur. Bu dönemde, birçok şair, zamanın gerektirdiği şartlardan ötürü tasavvufa ilgi duymuş ve seyr-i suluk yoluyla makam sahibi olmuştur. Bazıları ise şeyhlik ve postnişinlik makamına yükselerek bu görevi üstlenmiştir. Bu çalışmada, Rumeli menşeli 17-18. yüzyılda yaşamış bazı tarikat mensubu divan sahibi bazı şairler üzerinde durulacaktır.

References

  • Abdulkadiroğlu, Abdülkerim. İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKMB Yay., 1999.
  • Açık, Kerim. “Akovalızâde Ahmed Hâtem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1, 63-64. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
  • Algar, Hamid. “Nakşibendiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/335-342. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
  • Awwad, M. Rami - Dede, Halis. Zühd Öğüt ve Hikmet Bağlamında Arap Şiirinden Seçme Kasideler. Ankara: Sonçağ Yay., 2022.
  • Ayverdi, Ekrem Hakkı. Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri: Yugoslavya 3. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği, 1981.
  • Bardakçı, Mehmet Necmettin. Sosyo-Kültürel Hayatta Tasavvuf. Isparta: Fakülte Kit., 2000.
  • Barkan, Ömer Lütfi. “Îstila Devri Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi 2 (1942), 279-304.
  • Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 1 Cilt. Haz. A Fikri Yavuz - İsmail Özen. İstanbul: Meral Yay., 1972.
  • Çakır, Mehmet Saki. Seyyid Tâhâ Hakkârî ve Nehrî Dergâhı. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2021.
  • Çapan, Pervin. Mustafa Safâyî Efendi Tezkîre-i Safâyî Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idü’l-Eş’âr. Ankara: AKMB Yay., 2005.
  • Çelikoğlu, Şahver. Sezâyî-i Gülşenî Dîvân. İstanbul: Yazı Yay., 1985.
  • Çeltik, Halil. Divan Sahibi Rumelili Şairlerinin Şiir Dünyası. Ankara: MEB Yay., 2008.
  • Dede, Halis. “Arap Edebî Eleştiri Sanatına Genel Bir Bakış”. Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni. Konya: Palet Yayınları, 2022.
  • DİA. “Melamiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/29-35. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
  • Erdem, Sadık. Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay., 1994.
  • Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap ve Aka Yayınları, 1983.
  • Göre, Zehra. Adnî Receb Dede, Hayatı ve Eserleri., Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
  • İzeti, Metin. Balkanlar’da Tasavvuf. İstanbul: Gelenek yayıncılık, 2004.
  • Kaplan, Yunus. Fevzî Dîvânı. e- kitap. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1- 292534/h/ fevzi-divani.pdf. 2012. [erişim tarihi: 10.01.2023].
  • Kara, Mustafa. “Balkanlar’da Türk Tasavvuf Edebiyatı’na Genel Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (Bursa 2001), 1-26. Kara, Mustafa. “Gülşeniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/256-259. Ankara: TDV Yayınları, 1996. Kartal, Abdullah. “Bursa’da Bosnalı Bir Melâmî Abdullah Bosnevî”. Uludağ Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi 6 (1994), 297-311.
  • Keskioğlu, Osman. Bulgaristan’da Türkler: Tarih ve Kültür. Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1985.
  • Kılıç, Filiz. Aşık Çelebi Meşa'irü'ş-Şu'ara. İstanbul: Pera Müzesi Yay., 2010. Kocabıyık, Halil İbrahim. “Ebû Hayyân ve El-Bahru’l-Muhît Adlı Tefsîri (II)”, Academic Platform Jounal of İslamic Researches 3/3 (2019), 378-388.
  • Kocabıyık, Halil İbrahim. “Ebû Hayyân ve el-Bahru’l-Muhît Adlı Tefsîri”, Academic Platform Jounal of İslamic Researches 3/2 (2019), 195-208.
  • Konur, Himmet. “Sezâî’yi Gülşenî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/79- 81. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
  • Koro, Hüsniye. Âciz Baba Divanı ve Sözlük Bilimi Açısından İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
  • Kur’an- Kerim Meâli. çev. Hasan Basri Çantay. İstanbul: Risale Yay., 2014.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler: Sunuş. Ankara: 2005.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. “Bektaşilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/373-379. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
  • Öngören, Reşat. “Balkanlarda Tasavvuf ve Tarikatlar”. Balkanlarda İslam: Gönül Fethinden Zihniyet Temsiline. ed.Muhammet Savaş Kafkasyalı. 27-80. Ankara: Başbakanlık Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı, 2016.
  • Özcan, Abdülkadir. Şakâik-i Numaniye ve Zeyilleri Vekâyiu’l-Fudalâ. 1 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., 1989.
  • Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşî Şairleri Antolojisi. 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1998.
  • Özuygun, Ali Rıza. Hasan Sezâyî Divanı. İstanbul: Buhara Yayınları, 2005.
  • Selçuk, Sibel Akbulut. XVIII. Yüzyıl Şairi Gurbî’nin Divanı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
  • Tanrıkorur, Ş. Barihüda. “Mevleviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/468-475. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
  • Türk Ansiklopedisi. “Gurbi”, 18 Cilt. Ankara: MEB Yay., 1970,115-116.
  • Uludağ, Süleyman. “Halvetiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/393-395. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
  • Varışoğlu, Mehmet Celal, Hatem, Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Divanının Tenkitli Metni ve İncelemesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
  • Yapıcı, Uğurtan. Edirneli Mevlevî ve Gülşenî Şairler. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
  • Yarar, Cezair, Mektubat- ı Hazret- i Sezâî. İstanbul: Divan Yay., 2001.
  • Yılmaz. H. Kâmil. Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarîkatı. İstanbul: Erkam Yay.,2011.
  • Yılmaz, Hasan Kamil. “Celvetiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/273-375. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
  • Yuvalı, Abdülkadir - Aktan, Ali. Mehmed Süreyya Sicill-i Osmânî. 3 Cilt. İstanbul: Sebil Yay., 1995.
  • Yücel, Yaşar. “Balkanlarda Türk Yerleşmesi ve Sonuçları”, Bulgaristan’da Türk Varlığı: Bildiriler. 67-91. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1985.
  • Yücer, Hür Mahmut. “Sa’diye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 35/410-413. Ankara: TDV Yayınları, 2008.

The Influence Of Sufism On Classical Turkish Poetry: The Example Of Sufi Poets From Rumelia

Year 2023, Volume: 6 Issue: 2, 165 - 173, 03.01.2024
https://doi.org/10.59372/turajas.1388508

Abstract

Sufism is known as a field that is defined as the knowledge of the heart and focuses on spiritual experiences. It is one of the important sources of Turkish classical literature. No matter how things and events are looked at, the effects of Sufism can be seen in the poems of almost every divan poet. While some poets deal with Sufism in their poems, some poets use Sufism as a subtle motif. The realization of Sufism was through sects. A mature guide, that is, a perfect murshid, is needed to join a cult. With the leadership of the masters, sub-branches were formed in the sects, and in time, many branches emerged due to differences in understanding and method. For centuries, sects have been indispensable elements of Muslims in the Ottoman Islamic society. They have become voluntary institutions by providing religious, moral and social services to the public through sects, lodges and zaviyes. Sufism and sects had an important place in the socio-cultural life as well as in the Ottoman religious life. This effect can be seen in the lives and poems of divan poets. According to the tezkires, the poets joined one of the Mevlevi, Nakşi, Halveti, Bektashi, Gülşeni, Bayrami, Kadiri, Celveti, Hamzavi, Şa'bani, Hurufi and Üveysi sects. Sects have been a source of spiritual inspiration to poets and have led to the use of mystical motifs in their poems. The poets expressed their loyalty to the sects in their poems and put forward a worldview shaped by the teachings of these sects. In this way, sects became an important part of Ottoman literature and culture. In this period, many poets were interested in Sufism due to the conditions required by the time and became an authority through the course of suluk. Some of them assumed this duty by rising to the posts of postnishinlik and sheikh. In this study, 17-18 years old Rumelia origin. In this study, some poets who lived in the 19th century, who were members of the sect and who had a divan, will be discussed.

References

  • Abdulkadiroğlu, Abdülkerim. İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKMB Yay., 1999.
  • Açık, Kerim. “Akovalızâde Ahmed Hâtem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1, 63-64. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
  • Algar, Hamid. “Nakşibendiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/335-342. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
  • Awwad, M. Rami - Dede, Halis. Zühd Öğüt ve Hikmet Bağlamında Arap Şiirinden Seçme Kasideler. Ankara: Sonçağ Yay., 2022.
  • Ayverdi, Ekrem Hakkı. Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri: Yugoslavya 3. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği, 1981.
  • Bardakçı, Mehmet Necmettin. Sosyo-Kültürel Hayatta Tasavvuf. Isparta: Fakülte Kit., 2000.
  • Barkan, Ömer Lütfi. “Îstila Devri Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi 2 (1942), 279-304.
  • Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 1 Cilt. Haz. A Fikri Yavuz - İsmail Özen. İstanbul: Meral Yay., 1972.
  • Çakır, Mehmet Saki. Seyyid Tâhâ Hakkârî ve Nehrî Dergâhı. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2021.
  • Çapan, Pervin. Mustafa Safâyî Efendi Tezkîre-i Safâyî Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idü’l-Eş’âr. Ankara: AKMB Yay., 2005.
  • Çelikoğlu, Şahver. Sezâyî-i Gülşenî Dîvân. İstanbul: Yazı Yay., 1985.
  • Çeltik, Halil. Divan Sahibi Rumelili Şairlerinin Şiir Dünyası. Ankara: MEB Yay., 2008.
  • Dede, Halis. “Arap Edebî Eleştiri Sanatına Genel Bir Bakış”. Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni. Konya: Palet Yayınları, 2022.
  • DİA. “Melamiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/29-35. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
  • Erdem, Sadık. Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay., 1994.
  • Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkılap ve Aka Yayınları, 1983.
  • Göre, Zehra. Adnî Receb Dede, Hayatı ve Eserleri., Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
  • İzeti, Metin. Balkanlar’da Tasavvuf. İstanbul: Gelenek yayıncılık, 2004.
  • Kaplan, Yunus. Fevzî Dîvânı. e- kitap. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1- 292534/h/ fevzi-divani.pdf. 2012. [erişim tarihi: 10.01.2023].
  • Kara, Mustafa. “Balkanlar’da Türk Tasavvuf Edebiyatı’na Genel Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (Bursa 2001), 1-26. Kara, Mustafa. “Gülşeniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/256-259. Ankara: TDV Yayınları, 1996. Kartal, Abdullah. “Bursa’da Bosnalı Bir Melâmî Abdullah Bosnevî”. Uludağ Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi 6 (1994), 297-311.
  • Keskioğlu, Osman. Bulgaristan’da Türkler: Tarih ve Kültür. Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1985.
  • Kılıç, Filiz. Aşık Çelebi Meşa'irü'ş-Şu'ara. İstanbul: Pera Müzesi Yay., 2010. Kocabıyık, Halil İbrahim. “Ebû Hayyân ve El-Bahru’l-Muhît Adlı Tefsîri (II)”, Academic Platform Jounal of İslamic Researches 3/3 (2019), 378-388.
  • Kocabıyık, Halil İbrahim. “Ebû Hayyân ve el-Bahru’l-Muhît Adlı Tefsîri”, Academic Platform Jounal of İslamic Researches 3/2 (2019), 195-208.
  • Konur, Himmet. “Sezâî’yi Gülşenî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/79- 81. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
  • Koro, Hüsniye. Âciz Baba Divanı ve Sözlük Bilimi Açısından İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
  • Kur’an- Kerim Meâli. çev. Hasan Basri Çantay. İstanbul: Risale Yay., 2014.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler: Sunuş. Ankara: 2005.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. “Bektaşilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/373-379. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
  • Öngören, Reşat. “Balkanlarda Tasavvuf ve Tarikatlar”. Balkanlarda İslam: Gönül Fethinden Zihniyet Temsiline. ed.Muhammet Savaş Kafkasyalı. 27-80. Ankara: Başbakanlık Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı, 2016.
  • Özcan, Abdülkadir. Şakâik-i Numaniye ve Zeyilleri Vekâyiu’l-Fudalâ. 1 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., 1989.
  • Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşî Şairleri Antolojisi. 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1998.
  • Özuygun, Ali Rıza. Hasan Sezâyî Divanı. İstanbul: Buhara Yayınları, 2005.
  • Selçuk, Sibel Akbulut. XVIII. Yüzyıl Şairi Gurbî’nin Divanı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
  • Tanrıkorur, Ş. Barihüda. “Mevleviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/468-475. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
  • Türk Ansiklopedisi. “Gurbi”, 18 Cilt. Ankara: MEB Yay., 1970,115-116.
  • Uludağ, Süleyman. “Halvetiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/393-395. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
  • Varışoğlu, Mehmet Celal, Hatem, Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Divanının Tenkitli Metni ve İncelemesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
  • Yapıcı, Uğurtan. Edirneli Mevlevî ve Gülşenî Şairler. Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
  • Yarar, Cezair, Mektubat- ı Hazret- i Sezâî. İstanbul: Divan Yay., 2001.
  • Yılmaz. H. Kâmil. Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarîkatı. İstanbul: Erkam Yay.,2011.
  • Yılmaz, Hasan Kamil. “Celvetiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/273-375. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
  • Yuvalı, Abdülkadir - Aktan, Ali. Mehmed Süreyya Sicill-i Osmânî. 3 Cilt. İstanbul: Sebil Yay., 1995.
  • Yücel, Yaşar. “Balkanlarda Türk Yerleşmesi ve Sonuçları”, Bulgaristan’da Türk Varlığı: Bildiriler. 67-91. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1985.
  • Yücer, Hür Mahmut. “Sa’diye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 35/410-413. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
There are 44 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Political Science (Other)
Journal Section Research Article
Authors

Mehmet Ünal 0000-0002-8467-1113

Early Pub Date January 2, 2024
Publication Date January 3, 2024
Submission Date November 9, 2023
Acceptance Date December 24, 2023
Published in Issue Year 2023Volume: 6 Issue: 2

Cite

APA Ünal, M. (2024). Klasik Türk Şiirine Tasavvufun Tesiri: Rumelili Mutasavvıf Şairler Örneği. Turkish Research Journal of Academic Social Science, 6(2), 165-173. https://doi.org/10.59372/turajas.1388508

ISSN: 2667-4491

20120

This work is licensed under Creative Commons Attribution 4.0 International License 

20119

Turkish Research Journal of Academic Social Science (TURAJAS) is indexed by the following national and international scientific indexing services:

20096 20097 20098 20126 20127 20128 20147 

20148