Research Article
BibTex RIS Cite

Emevî Politik Teolojisi ve Cehm b. Safvân

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 217 - 228, 31.12.2024
https://doi.org/10.59372/turajas.1585563

Abstract

Bu araştırma, teopolitik cebrî zihniyeti devlete hâkim kılan Emevîlerle Cebriyye’nin öncüsü kabul edilen Cehm b. Safvân’ın (ö. 128/745-46) dini ve siyasi ilişkilerine odaklanmaktadır. Buna bağlı olarak her iki zihniyetin kader anlayışlarındaki benzerliklerinin ve ihtilaflarının açığa çıkarılması amaçlanmaktadır. Fikir ve ideolojilerin, ortaya çıktıkları sosyal ortamlarından bağımsız olamayacaklarından hareketle Emevî teopolitik cebr ideolojisinin ve Cehm’in teolojik felsefesinin mahiyeti ve her iki paradigmanın kesiştiği ve ayrıştığı noktalar üzerinde durulmaktadır. Emevîler döneminde yaşayan Cehm b. Safvân, cebr düşüncesini ilk defa sistematik bir şekilde ele alan ve dillendiren İslâm düşünürün Cehm b. Safvân olduğu kabul edilse de bunu bir devlet politikası haline getirilerek ideolojik bir yapıya kavuşturulması Muâviye b. Ebû Süfyân (ö. 60/680) zamanında (661-680) olmuştur. Fatalist/cebrî düşünceyi ilke edinmiş olan her iki zihniyetin neden uzlaşamadıkları ve çatışmayı tercih ettikleri, çatışmanın temelinde siyasi gerekçelerin mi yoksa itikadî farklılıkların mı rol oynadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Cebrî anlayışı kendisine ilke edindiği iddia edilen bir karakterin bir taraftan insan özgürlüğünün sembolü sayılan halku’l-Kur’ân görüşünün teorisyeni kabul edilmesi, diğer taraftan da Emevî ideolojisiyle mücadele etmesi bir paradoks olarak görünmektedir. Cehm, fiillerin asıl sahibinin Allah Teâlâ olduğunu insana mecazen nispet edilmesi gerektiğini, tabiattaki canlı cansız tüm varlıkların aynı kanuna tabi olduğunu düşünmüştür. İnsanın kendi fiillerinin yaratıcısı değil, sebebi olduğunu iddia etmiştir ki Eş’arî’nin savunduğu kesb teorisi de bundan farklı değildir. Cehm’in savunduğu ontolojik cebr teorisinin Emevîlerin ilâhî cebr ideolojisiyle farklı olduğu anlaşılmaktadır. Araştırmada Cehm’in halku’l-Kur’ân ve cebr konusu dışındaki diğer kelâmî görüşlerine yer verilmemiştir. Araştırmada literâtür tarama, sistematik tahlil ve değerlendirme yöntemi kullanılmıştır. Sonuç olarak monarşizmi benimsemiş olan Emevîlerin topluma dayattıkları politik cebr ideolojisi ile Cehm b. Safvân’ın savunduğu dinî cebr felsefesinin tamamen farklı olduğu ve dönemin insan özgürlüğü taraftarlarının ortak sloganı haline gelen halku’l-Kur’ân meselesinin bu çatışmada kilit rol oynadığı ortaya çıkmıştır.

References

  • Ahmed Emîn. Fecrü’l-İslâm. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2011.
  • Akl, Nâsır b. Abdülkerim el-. el-Cehmiyye ve’l-mu‘tezile. Riyad: Dâru’l-Vatan, 2000.
  • Aksu, Ali. “Asr-ı Saâdet, Hulefâi Râşidîn ve Emevîler Döneminde Fikir Hürriyeti Üzerine Bazı Mülâhazalar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2001), 203-228.
  • A’lâ, Sâlih Hâlid. Cehm b. Safvân ve mekântühü fi’l-fikri’l-İslâmî. Bağdat: Mektebetü’l-Ehliyye, 1965.
  • Ammâra, Muhammed. Mu‘tezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin, 1998.
  • Avcı, Casim. “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/539-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
  • Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Medeniyetinde Entellektüeller. çev. Numan Konaklı. Istanbul: Mana yayınları, 2021.
  • Câbirî, Muhammed Âbid. el-Müs̱aḳḳafûn fi’lhażârati’l-arabiyye. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 2. Basım, 2000.
  • Câbirî, Muhammed Âbid. İslâm’da Siyasal Akıl. İstanbul: Kitabevi, 1997.
  • Can, Seyithan. Cehm b. Safvân ve Teolojik Paradigmasını Anlamak. Ankara: Fecr, 2021.
  • Cürcânî, Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Dalkılıç, Mehmet. “Hâris bin Süreyc Hareketi”. Marife 12 (2012), 127-137.
  • Demircan, Adnan. İslâm Tarihinin İlk Döneminde Arap-Mevâlî İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
  • Ebû Reyyan, Muhammed Ali. Târihu’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm. İskenderiyye: Dâru’l-Maʿrifeti’l-Câmiiyyeti, 1992.
  • Ebû Zehre, Muhammed. Mezhepler Tarihi. çev. Sıbgatullah Kaya. Ankara: Yeni Şafak Yayınları, ts. Emîn, Ahmed. Fecrü’l-İslâm (İslâm’ın Doğuşu). çev. Ahmed Serdaroğlu. Ankara: Kılıç kitabevi, 1976.
  • Erkol, Ahmet. “İslâm Düşüncesinde Bir Okuma Örneği Olarak Cehm b. Safvân’ın Cebrî Olduğu İddiasına Farklı Bir Yaklaşım”. Ekev Akademi Dergisi 17 (2003), 77-94.
  • Eş‘arî, Ebü’l-Hasen. Makâlâtü’l- İslâmiyyîn: İlk dönem İslâm mezhepleri. çev. Ömer Aydın - Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
  • Fergal, Yahya Hâşim Hasan. Neş’etü’l-ârâi ve’l-meẕâhibi ve’l-firaḳi’l-kelâmiyye. Kahire: Mecmaʿu’l-Buhus̱i’l-İslâmiyye, 1391. Fığlalı, Ethem Ruhi. “Abdullah b. İbâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/109. Istanbul: TDV Yayınları, 1988. Geylânî, Abdülkādir. el-Ġunye li-ṭâlibî ṭarîḳı’l-ḥaḳ. thk. İsâm Fâris el-Harastânî. Beyrut: Dâru’l-Cîyl, 1999.
  • Gölcük, Şerafettin. “Cehm b. Safvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/233-234. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Ḥüseyin, Buseyne b. ed-Devletü’l Emeviyye ve mukavvimâtühe’l-ideolojiyye ve’l-içtimâiyye. Sûsaẗ: Külliyyetü’l-âdâb ve’l-ʿulûmi’l-insâniyye, 2008.
  • İbn el-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. el-Münye ve’l-emel fî şerḥi’l-Milel ve’n-niḥal. thk. T. W. Arnold. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1316.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal. 3 Cilt. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Derʾü teʿârużi’l-ʿaḳl ve’n-naḳl. thk. Muhammed Reşad Salim. 11 Cilt. Riyad: Camâtü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1991.
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Mecmûʿu fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kāsım en-Necd. Riyad: Mecmau Melik Fehd, 2004.
  • İbn ül-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. Tabakātü’l-Mu‘tezile. thk. Susanna Diwald-Wilzer. Beyrut: Franz Baermann Steiner, 1961.
  • İrfan Abdülhamîd. “Cebriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/205-208. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
  • İrfan Abdülhamid. İslam’da İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları. çev. Mustafa Saim Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 1994.
  • İsferâyînî, Muhammed el-İsfahânî. et-Tebṣîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırḳati’n-nâciye ʿani’l-fıraḳı’l-hâlikîn. thk. Yusuf Kemal el-Hût. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
  • Kâ‘bî, Ebü’l-Kāsım. Kitâbü’l-Maḳālât. thk. Hüseyin Hansu vd. Ammân: Dâru’l-Feth, 2020.
  • Kādı Abdülcebbâr. Fażlü’l-iʿtizâl ve Ṭabaḳātü’l-Muʿtezile. thk. Fuâd Seyyid. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1986. Kādî Abdülcebbâr. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. thk. Mahmud Muhammed Kasım. 20 Cilt. Kahire: eş-Şeriketü’l-Mısriyye, ts.
  • Kāsımî, Cemâleddin. Târîḫu’l-Cehmiyye ve’l-Muʿtezile. Müessesetü’r-Risâle, 1979.
  • Kutluer, İlhan. “İlliyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/120-121. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
  • Makbilî, Sâlih b. Mehdî b. Alî. el-ʿAlemü’ş-şâmiḫ fî îs̱âri’l-ḥaḳ ʿale’l-âbâ ve’l-meşâyiḫ. Mısır, Birinci basım., 1328. Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed. el-Ḫıṭaṭü’l-Maḳrîziyye. 4 Cilt. Mısır: Matbaatü’n-Nîl, 1324.
  • Mâlikî, Muhammed Haldûn. Taaddüdü’l-hulefâi ve vahdetii’l-ümmeti fıkhen ve târîhen ve müstakbelen. Dımaşk: Câmiatü Dimeşk, 2010.
  • Muhammed Şerafüddîn. “Kaderiyye yahut Mu‘tezile” 3 (2003), 433-447.
  • Namlı, Abdullah. “Yezîd’in Halifeliğinin Meşrûiyeti Meselesi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16 (Aralık 2019), 521-547.
  • Neşşâr, Ali Sâmî. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
  • Neşşâr, Ali Sâmî. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
  • Neşşâr, Ali Sâmî - Tâlibî, Ammar Cem’î. ʿAḳāʾidü’s-selef. İskenderiyye: Mektebetü’l-Âsâri’s-Selefiyye, 1971.
  • Öge, Sinan. İlahi Kelâmın Yapısı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
  • Schöck, Cornelia. Başlangıçtan Günümüze İslâm Kelâmı. ed. Sabıne Schmıdtke. çev. Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: Küre Yayınları, 2020.
  • Subhî, Ahmed Mahmud. Fî ‘ilm’l-kelâm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1405.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma‘rife, 1975.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. thk. Ahmed Fehmî Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1992.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. Milel ve Nihal İslâm Kelâmı ve Mezhepleri. çev. Mustafa Öz. Istanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
  • Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid et-. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. ed. Refik el-Acem. çev. Abdullah el-Halidî - George Zinati. thk. Ali Dahrûc. 2 Cilt. Lübnan: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996. Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi. İstanbul: Damla Yayınları, 1985.
  • Toru, Ümit. İlk Akılcılardan Cehm bin Safvân ve Cehmiyye. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
  • Trıtton, A. S. İslâm Kelâmı. çev. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1983.
  • Uludağ, Süleyman. “el-Gunye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 14. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
  • Wolfson, H. Austryn. Kelâm felsefeleri. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi, 2001.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “el-İḫtilâf fi’l-lafẓ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 21. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Ḫalḳu efʿâli’l-ʿibâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/369-371. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “İlliyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/121-123. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
  • Yiğit, İsmail. “Emevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/87-104. Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
  • Zehebî, Şemsüddîn Muhammed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
  • Zeynî, Muhammed Abdürrahim ez-. Şühedâü’l-fikri fi’l-İslâm. Mısır, 2011.

Umayyad Political Theology and Jahm ibn Safwan

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 217 - 228, 31.12.2024
https://doi.org/10.59372/turajas.1585563

Abstract

This study focuses on the religious and political relations between the Umayyads and Jahm b. Safwān (d. 128/745-46), the pioneer of Jabriyya, who dominated the theopolitical Jabrī mentality in the state. Accordingly, it aims to reveal the similarities and conflicts of both mentalities in their understanding of fate. Since ideas and ideologies cannot be independent from the social environments in which they emerge, the nature of the Umayyad theopolitical ideology of jabr and the theological philosophy of al-Jahm and the points of intersection and divergence of both paradigms are emphasized. Although it is accepted that Jahm b. Safwān, who lived during the Umayyad period, was the first Islamic thinker who systematically addressed and articulated the idea of jabr for the first time, it was during the reign of Muāwiya b. Abū Sufyān (d. 60/680) (661-680) that it was turned into a state policy and given an ideological structure. It has been tried to determine why the two mentalities, which adopted the fatalist/jabrite thought as a principle, could not reconcile and preferred conflict, and whether political reasons or theological differences played a role in the basis of the conflict. It seems to be a paradox that a character who is claimed to have adopted the Jabrite understanding as a principle, on the one hand, is accepted as the theoretician of the view of khalq al- Qur'ān, which is considered the symbol of human freedom, and on the other hand, he struggles with the Umayyad ideology. Al-Jahm thought that the real owner of actions was Allah (swt) and that they should be attributed to man figuratively, and that all animate and inanimate beings in nature were subject to the same law. He claimed that man is the cause, not the creator, of his own actions, which is not different from the theory of predestination advocated by al-Ash'arī. It is understood that the ontological theory of jabr that al-Jahm defended was different from the Umayyad ideology of divine jabr. The study does not include other theological views of al-Jahm except for his views on khalq al- Qur'ān and jabr. The method of literature review, systematic analysis and evaluation was used in this study. As a result, it was revealed that the political ideology of jabr imposed on the society by the Umayyads, who adopted monarchism, and the religious philosophy of jabr advocated by al-Jahm b. Safwān were completely different, and that the issue of Khalq al- Qur'ān , which became the common slogan of the supporters of human freedom of the period, played a key role in this conflict.

References

  • Ahmed Emîn. Fecrü’l-İslâm. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2011.
  • Akl, Nâsır b. Abdülkerim el-. el-Cehmiyye ve’l-mu‘tezile. Riyad: Dâru’l-Vatan, 2000.
  • Aksu, Ali. “Asr-ı Saâdet, Hulefâi Râşidîn ve Emevîler Döneminde Fikir Hürriyeti Üzerine Bazı Mülâhazalar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2001), 203-228.
  • A’lâ, Sâlih Hâlid. Cehm b. Safvân ve mekântühü fi’l-fikri’l-İslâmî. Bağdat: Mektebetü’l-Ehliyye, 1965.
  • Ammâra, Muhammed. Mu‘tezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin, 1998.
  • Avcı, Casim. “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/539-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
  • Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Medeniyetinde Entellektüeller. çev. Numan Konaklı. Istanbul: Mana yayınları, 2021.
  • Câbirî, Muhammed Âbid. el-Müs̱aḳḳafûn fi’lhażârati’l-arabiyye. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 2. Basım, 2000.
  • Câbirî, Muhammed Âbid. İslâm’da Siyasal Akıl. İstanbul: Kitabevi, 1997.
  • Can, Seyithan. Cehm b. Safvân ve Teolojik Paradigmasını Anlamak. Ankara: Fecr, 2021.
  • Cürcânî, Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Dalkılıç, Mehmet. “Hâris bin Süreyc Hareketi”. Marife 12 (2012), 127-137.
  • Demircan, Adnan. İslâm Tarihinin İlk Döneminde Arap-Mevâlî İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
  • Ebû Reyyan, Muhammed Ali. Târihu’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm. İskenderiyye: Dâru’l-Maʿrifeti’l-Câmiiyyeti, 1992.
  • Ebû Zehre, Muhammed. Mezhepler Tarihi. çev. Sıbgatullah Kaya. Ankara: Yeni Şafak Yayınları, ts. Emîn, Ahmed. Fecrü’l-İslâm (İslâm’ın Doğuşu). çev. Ahmed Serdaroğlu. Ankara: Kılıç kitabevi, 1976.
  • Erkol, Ahmet. “İslâm Düşüncesinde Bir Okuma Örneği Olarak Cehm b. Safvân’ın Cebrî Olduğu İddiasına Farklı Bir Yaklaşım”. Ekev Akademi Dergisi 17 (2003), 77-94.
  • Eş‘arî, Ebü’l-Hasen. Makâlâtü’l- İslâmiyyîn: İlk dönem İslâm mezhepleri. çev. Ömer Aydın - Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
  • Fergal, Yahya Hâşim Hasan. Neş’etü’l-ârâi ve’l-meẕâhibi ve’l-firaḳi’l-kelâmiyye. Kahire: Mecmaʿu’l-Buhus̱i’l-İslâmiyye, 1391. Fığlalı, Ethem Ruhi. “Abdullah b. İbâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/109. Istanbul: TDV Yayınları, 1988. Geylânî, Abdülkādir. el-Ġunye li-ṭâlibî ṭarîḳı’l-ḥaḳ. thk. İsâm Fâris el-Harastânî. Beyrut: Dâru’l-Cîyl, 1999.
  • Gölcük, Şerafettin. “Cehm b. Safvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/233-234. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Ḥüseyin, Buseyne b. ed-Devletü’l Emeviyye ve mukavvimâtühe’l-ideolojiyye ve’l-içtimâiyye. Sûsaẗ: Külliyyetü’l-âdâb ve’l-ʿulûmi’l-insâniyye, 2008.
  • İbn el-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. el-Münye ve’l-emel fî şerḥi’l-Milel ve’n-niḥal. thk. T. W. Arnold. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1316.
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-niḥal. 3 Cilt. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
  • İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Derʾü teʿârużi’l-ʿaḳl ve’n-naḳl. thk. Muhammed Reşad Salim. 11 Cilt. Riyad: Camâtü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1991.
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Mecmûʿu fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kāsım en-Necd. Riyad: Mecmau Melik Fehd, 2004.
  • İbn ül-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. Tabakātü’l-Mu‘tezile. thk. Susanna Diwald-Wilzer. Beyrut: Franz Baermann Steiner, 1961.
  • İrfan Abdülhamîd. “Cebriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/205-208. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
  • İrfan Abdülhamid. İslam’da İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları. çev. Mustafa Saim Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 1994.
  • İsferâyînî, Muhammed el-İsfahânî. et-Tebṣîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırḳati’n-nâciye ʿani’l-fıraḳı’l-hâlikîn. thk. Yusuf Kemal el-Hût. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
  • Kâ‘bî, Ebü’l-Kāsım. Kitâbü’l-Maḳālât. thk. Hüseyin Hansu vd. Ammân: Dâru’l-Feth, 2020.
  • Kādı Abdülcebbâr. Fażlü’l-iʿtizâl ve Ṭabaḳātü’l-Muʿtezile. thk. Fuâd Seyyid. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1986. Kādî Abdülcebbâr. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. thk. Mahmud Muhammed Kasım. 20 Cilt. Kahire: eş-Şeriketü’l-Mısriyye, ts.
  • Kāsımî, Cemâleddin. Târîḫu’l-Cehmiyye ve’l-Muʿtezile. Müessesetü’r-Risâle, 1979.
  • Kutluer, İlhan. “İlliyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/120-121. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
  • Makbilî, Sâlih b. Mehdî b. Alî. el-ʿAlemü’ş-şâmiḫ fî îs̱âri’l-ḥaḳ ʿale’l-âbâ ve’l-meşâyiḫ. Mısır, Birinci basım., 1328. Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed. el-Ḫıṭaṭü’l-Maḳrîziyye. 4 Cilt. Mısır: Matbaatü’n-Nîl, 1324.
  • Mâlikî, Muhammed Haldûn. Taaddüdü’l-hulefâi ve vahdetii’l-ümmeti fıkhen ve târîhen ve müstakbelen. Dımaşk: Câmiatü Dimeşk, 2010.
  • Muhammed Şerafüddîn. “Kaderiyye yahut Mu‘tezile” 3 (2003), 433-447.
  • Namlı, Abdullah. “Yezîd’in Halifeliğinin Meşrûiyeti Meselesi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16 (Aralık 2019), 521-547.
  • Neşşâr, Ali Sâmî. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
  • Neşşâr, Ali Sâmî. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
  • Neşşâr, Ali Sâmî - Tâlibî, Ammar Cem’î. ʿAḳāʾidü’s-selef. İskenderiyye: Mektebetü’l-Âsâri’s-Selefiyye, 1971.
  • Öge, Sinan. İlahi Kelâmın Yapısı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
  • Schöck, Cornelia. Başlangıçtan Günümüze İslâm Kelâmı. ed. Sabıne Schmıdtke. çev. Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: Küre Yayınları, 2020.
  • Subhî, Ahmed Mahmud. Fî ‘ilm’l-kelâm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1405.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma‘rife, 1975.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. thk. Ahmed Fehmî Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1992.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm. Milel ve Nihal İslâm Kelâmı ve Mezhepleri. çev. Mustafa Öz. Istanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
  • Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid et-. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. ed. Refik el-Acem. çev. Abdullah el-Halidî - George Zinati. thk. Ali Dahrûc. 2 Cilt. Lübnan: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996. Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi. İstanbul: Damla Yayınları, 1985.
  • Toru, Ümit. İlk Akılcılardan Cehm bin Safvân ve Cehmiyye. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
  • Trıtton, A. S. İslâm Kelâmı. çev. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1983.
  • Uludağ, Süleyman. “el-Gunye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 14. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996.
  • Wolfson, H. Austryn. Kelâm felsefeleri. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi, 2001.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “el-İḫtilâf fi’l-lafẓ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 21. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Ḫalḳu efʿâli’l-ʿibâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/369-371. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “İlliyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/121-123. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
  • Yiğit, İsmail. “Emevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/87-104. Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
  • Zehebî, Şemsüddîn Muhammed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
  • Zeynî, Muhammed Abdürrahim ez-. Şühedâü’l-fikri fi’l-İslâm. Mısır, 2011.
There are 59 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Islamic Studies (Other)
Journal Section Research Articles
Authors

Erkan Bulut 0000-0002-6062-6510

Early Pub Date January 1, 2025
Publication Date December 31, 2024
Submission Date November 14, 2024
Acceptance Date December 28, 2024
Published in Issue Year 2024Volume: 7 Issue: 2

Cite

APA Bulut, E. (2025). Emevî Politik Teolojisi ve Cehm b. Safvân. Turkish Research Journal of Academic Social Science, 7(2), 217-228. https://doi.org/10.59372/turajas.1585563

ISSN: 2667-4491

20120

This work is licensed under Creative Commons Attribution 4.0 International License 

20119

Turkish Research Journal of Academic Social Science (TURAJAS) is indexed by the following national and international scientific indexing services:

20096 20097 20098 20126 20127 20128 20147 

20148