Öz
Arapçada kelime olarak adlandırılan fiil, isim ve harflerin yapılarında kendi özelliklerine göre i‘lâl, kalb, hazif gibi isimler altında bazı değişiklikler yapılır. Bu değişikliklerin bir kısmı kıyasa göre yapılırken bir kısmı da şâz olarak yapılmaktadır. Hazif, sarf ilminde illet harflerini (elif, vâv, ve yâ) ve hemzenin kelimeden atılması anlamına gelir ve bir i‘lâl çeşididir. Hazif, gayr-i kıyasî ve kıyâsî olmak üzere iki şekilde gerçekleşmektedir. Gayr-i kıyâsî hazifin belli kuralları yoktur. Kıyâsî hazif ise kuralları olan ve genellikle iltikâ-i sâkineyden kurtulmak ve istiskâli gidermek amacıyla yapılan haziftir. Bu çalışmada illet harflerinin ve hemzenin hazif edildiği durumlar ve muda‘af fillerde ‘aynü’l-fiilin hazif edilmesi ele alınmıştır. Harekelerin hazifi ayrı bir başlık altında incelenmemiş ancak yeri geldiğinde değinilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülhâmid, Muhammed Muhyiddîn, Dürusu’t-Tasrîf, Beyrut: Mektebetü’l- ʿAsriye, 1995.
- Akcan, B. , İ‘lâl Kâidelerine Toplu Bakış, İstanbul 2016.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-ʿArabiyye, thk. : Ahmed Abdülgaffûr ʿItâr, ,Beyrut: Dâru’l-ʿIlmi Limelâyîn, 1987.
- Cürcânî, Ebûbekr ʿAbdulkâhir b. Abdurrahmân b. Muhammed el-Fârîsî, el-Miftâh fî’s-Sarf, thk. : Ali Tevfîk el-Hamed Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
- Dankûz, Şemseddîn Ahmed, Şerhân ‘alâ Merâhı’l-Ervâh fî ‘Ilmi’s-Sarf, Kahire: Mustafa el-Bâbî, 1959.
- Dervîş, ʿAbdullah, Dirâsât fî ’ilmi’s-Sarf, Mekke: Mektebetü’t-Tâlibi’l-Câmi‘î, 1987.
- Durmuş, İsmail, “Hazif” Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 1998, Cilt:17, ss. 122-124.
- Ebû Hayyân, Esiruddin Muhammed el-Endelûsî, İrtişâfu’d-Darb min Lisâni’l-‘Arab, thk.: Receb Osman Muhammed, Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
- Esmer, Râcî, Mu‘cemu’l-Mufassal fî ‘Ilmi’s-Sarf, Beyrut 1997.
- el-Esterâbâdî, Raduyiddîn Necmüddîn Muhammed b. el-Hasen, Şerhu’ş-Şafiye el- İbnu’l-Hâcib, thk. :Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiye, 1975.
- el-Ezherî, Halid b. Abdillah b. Ebî Bekr b. Muhammed, Şerhu’t-Tasrîh ʿale’t-Tevdîh, Evi’t-Tasrîh bi-Medmûni’t-Tevdîh fî’n-Nahv, thk. : Muhammed Bâsil ʿUyûn es- Sûd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiye, 2000.
- el-Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb, el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut: Mektebetu Tahkîki’t-Türâs fî Müessesetü’r-Risâle, 2005.
- el-Galâyînî, Mustafa bin. Muhammed Selîm, , Câmiʿu’d-dürûsi’l-ʿArabiyye, Beyrut: Mektebetu’l-ʿArabiyye, 1993.
- el-Hamlâvî, Ahmed, Şeze’l-Arf fî Fenni’s-Sarf, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiye, Beyrut t.y.
- Hasan, Abbâs, en-Nahvu’l- Vâfî me‘a Rabtuhü bî’l Esâlîbi’r-Rafî‘ati ve’l-Hayâti’l- Lugaviyteti’l Muteceddideti, Kahire 2008.
- Hudarî, Muhammed b. Mustafa, Hâşiyetu’l-Hudârî ʿalâ Şerhi İbn ʿÂkîl ʿalâ Elfiyyetü İbn Mâlik, thk. Yusuf eş-Şeyhu Muhammed el-Bikâi, Beyrut: Dâru’l Fikr, 2003.
- ʿImâduddîn, Ebu’l- Fedâ İsmâil b. Alî b. Muhammed b. Eyyûb, el-Kunnâş fî Fenni’n-Nahv ve’s-Sarf, thk. : Riyâd b. Hasen el-Havâm, Beyrut: el-Mektebetü’l- -ʿAsriye, 2000.
- İbn Akîl, Abdullâhi Akîlî Bahaddîn, Şerhu İbn Akîl, thk. Muhammed Muhyîddîn ʿAbdü’l Hamîd, Kahire 1980.
- İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî, el-Hasâis, el-Heyeti’l- Mısriyeti’l-‘Âmme li’l-Kitâb, yy. ty.
- _______. el-Lümaʿ fi’l-ʿArabiyye, thk. Fâiz Fâris, Kuveyt: Dâru’l-Kütübu’s- Sekâfiyye, ty.
- _______.el-Munsıf li-İbn Cinnî Şerhu Kitâbi’t-Tasrîf li-Ebî ‘Usmân el-Mâzinî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Kadîm, 1954.
- İbnu’l-Esîr, Ebu’s-Su‘âdâti’l-Mubârek b. Muhammed, el-Bedî‘ fî ‘Ilmi’l-‘Arabiye thk. : Fethî Ahmed Aliyyuddîn, Mekke: Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ, 1999.
- İbn Hişâm, Cemâled’dîn Abdullâh bin Yusuf bin Ahmed bin Abdullah, Evdahu’l Mesâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik, thk. Muhyiddîn Abdü’l Hamîd, Beyrut: Dâru’l- Fikr, ty.
- İbn Mâlik, Bedruddîn Muhammed b. el-İmâm Cemâleddîn, Şerhu İbnu’n-Nâzım ‘alâ Elfiyeti İbn Mâlik, thk. Muhammed Bâsi ‘Uyûnu’s-Sûd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- ‘Ilmiye, 2000.
- İbn Mâlik et-Tâî, Ebû Abdillah Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh el-Endelüsî, Teshîlu’l-Fevâid ve Tekmîlu’l-Makâsıd, thk. Muhammed Kâmil Berekât, Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArab’î, 1967. İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim, Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1990.
- İbn. Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî, el-Usûl fî’n- Nahv, thk. ʿAbdu’lhüseyin el-Fetlî, Beyrut: Müessetü’r-Risâle, ty.
- İbn. Usfûr, Ebu’l-Hasen Alî b. Mü’mir b. Muhammed b. Alî el-İşbîlî el-Mümti‘ fî’t- Tasrîf, thk. Fahreddin Kabâbev, Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1987. İbn Yaîş, Ebu’l-Bekâ Muvaffakuddîn Alî b. Yaîş b. Muhammed el-Esedî el-Halebî, Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî, thk. Emîl Bedî‘ Ya‘kûb, Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘Ilmiye, 2001.
- _______. Şerhu’l-Mülûkî fî’t-Tasrîf, Halep: Mektebetü’l-ʿArabiyye, 1973. İbrâhîm, ʿAbdü’l-Alîm, Teysîru’l-İ‘lâl ve’l-İbdâl, yy. t.y.
- Maksudoğlu, Mehmet, Arapça Dilbilgisi, Ankara: A.Ü İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1969.
- Muhbiddîn, Muhammed b. Yûsuf b. Ahmed el-Halebî, Temhîdu’l-Kavâ‘ıd bi-Şerhi Teshîli’l-Fevâid, thk. : Ali Muhammed Fâhir, Kahire: Dâru’l-İslâm, 2007.
- el-Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddîn Hasen b. Kâsım b. Abdillâh, Tevdîhu’l-. Makâsıd ve’l-Mesâlik bi-Şerhı Elfiye İbn Mâlik, thk. Abdurrahmân Ali Sülaymân, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 2008.
- el-Müberred, Ebû Abbâs Muhammed b. Zeyd, el- Müktedab, thk. : Muhammed Abdü’l Hâlik Azîme, Kahire 1994.
- Salâh, Şaban, el-İ‘lâl ve’l-İbdâl fi’l-Kelimet’il-Arabiyye, Kahire: Külliyetü Dâri’l- ʿUlûm, 1983.
- es-Samerrâî, Muhammed Fâdıl, es-Sarfu’l-’Arabî Ehkâmun ve Me‘ânin, Beyrut: Dâru’l-İbni Kesîr, 2013.
- Sibeveyhî, Ebu Bişr Amr b. Osmân b. Kanber, el-Kitâb, thk. : Abdü’s Selâm Muhammed Hârûn, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî 1982.
- eş-Şertûnî, Reşîd, Mebâdi ʿArabiyye fî’s-Sarf ve Nahv, Beyrut: Matbaʿatü’l- Kâtolîkiyye, 1943.
- Tural, Hüseyin, Temel Sarf Bilgileri, İstanbul 2011.
- el-Uşmûnî, Ebu’l-Hasen Nuriddîn Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Uşmûnî ‘alâ Elfiyeti’bni Mâlik, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye, 1998.
- ez-Zemahşerî, Ebi Kâsım Muhammed bin ʿUmer, el-Mufassal fî ʿIlmi ʿArabiyye,. thk.: Fahri Sâlih Kadarat, Ammân: Dâru Ammâr, 2003.
Öz
Some changes are made as the nouns such as i‘lâl and kalb according to their own characteristics in the structures of verbs, nouns and letters, which are called as words in Arabic. While some of these changes are made analogically, some of them are made exceptionally. Hazif (ruling out) means dropping defective letters (elif, vâv, and yâ) and hiatus in sarf and it is a kind of i‘lâl (defection). Hazif occurs in two ways as analogically and non-analogically. Non-analogical hazif has no certain rules. Analogical hazif has rules and is especially done in order to eliminate iltikâ-i sâkineyn and clear istiskal. The cases in which defective letters and hiatus are ruled out and ruling out ‘aynü’l-fiil (second letters) in muda‘af fiil (verbs with shadda) are discussed in this study. Ruling the vowel points out is not discussed under a separate title and it is explained when appropriate.
Anahtar Kelimeler
Arabic Hazif (Ruling out) Hemze (Hiatus) İ‘lâl (defection) İllet Harfi (defective letter)
Kaynakça
- Abdülhâmid, Muhammed Muhyiddîn, Dürusu’t-Tasrîf, Beyrut: Mektebetü’l- ʿAsriye, 1995.
- Akcan, B. , İ‘lâl Kâidelerine Toplu Bakış, İstanbul 2016.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-ʿArabiyye, thk. : Ahmed Abdülgaffûr ʿItâr, ,Beyrut: Dâru’l-ʿIlmi Limelâyîn, 1987.
- Cürcânî, Ebûbekr ʿAbdulkâhir b. Abdurrahmân b. Muhammed el-Fârîsî, el-Miftâh fî’s-Sarf, thk. : Ali Tevfîk el-Hamed Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
- Dankûz, Şemseddîn Ahmed, Şerhân ‘alâ Merâhı’l-Ervâh fî ‘Ilmi’s-Sarf, Kahire: Mustafa el-Bâbî, 1959.
- Dervîş, ʿAbdullah, Dirâsât fî ’ilmi’s-Sarf, Mekke: Mektebetü’t-Tâlibi’l-Câmi‘î, 1987.
- Durmuş, İsmail, “Hazif” Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 1998, Cilt:17, ss. 122-124.
- Ebû Hayyân, Esiruddin Muhammed el-Endelûsî, İrtişâfu’d-Darb min Lisâni’l-‘Arab, thk.: Receb Osman Muhammed, Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
- Esmer, Râcî, Mu‘cemu’l-Mufassal fî ‘Ilmi’s-Sarf, Beyrut 1997.
- el-Esterâbâdî, Raduyiddîn Necmüddîn Muhammed b. el-Hasen, Şerhu’ş-Şafiye el- İbnu’l-Hâcib, thk. :Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiye, 1975.
- el-Ezherî, Halid b. Abdillah b. Ebî Bekr b. Muhammed, Şerhu’t-Tasrîh ʿale’t-Tevdîh, Evi’t-Tasrîh bi-Medmûni’t-Tevdîh fî’n-Nahv, thk. : Muhammed Bâsil ʿUyûn es- Sûd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiye, 2000.
- el-Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb, el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut: Mektebetu Tahkîki’t-Türâs fî Müessesetü’r-Risâle, 2005.
- el-Galâyînî, Mustafa bin. Muhammed Selîm, , Câmiʿu’d-dürûsi’l-ʿArabiyye, Beyrut: Mektebetu’l-ʿArabiyye, 1993.
- el-Hamlâvî, Ahmed, Şeze’l-Arf fî Fenni’s-Sarf, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiye, Beyrut t.y.
- Hasan, Abbâs, en-Nahvu’l- Vâfî me‘a Rabtuhü bî’l Esâlîbi’r-Rafî‘ati ve’l-Hayâti’l- Lugaviyteti’l Muteceddideti, Kahire 2008.
- Hudarî, Muhammed b. Mustafa, Hâşiyetu’l-Hudârî ʿalâ Şerhi İbn ʿÂkîl ʿalâ Elfiyyetü İbn Mâlik, thk. Yusuf eş-Şeyhu Muhammed el-Bikâi, Beyrut: Dâru’l Fikr, 2003.
- ʿImâduddîn, Ebu’l- Fedâ İsmâil b. Alî b. Muhammed b. Eyyûb, el-Kunnâş fî Fenni’n-Nahv ve’s-Sarf, thk. : Riyâd b. Hasen el-Havâm, Beyrut: el-Mektebetü’l- -ʿAsriye, 2000.
- İbn Akîl, Abdullâhi Akîlî Bahaddîn, Şerhu İbn Akîl, thk. Muhammed Muhyîddîn ʿAbdü’l Hamîd, Kahire 1980.
- İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî, el-Hasâis, el-Heyeti’l- Mısriyeti’l-‘Âmme li’l-Kitâb, yy. ty.
- _______. el-Lümaʿ fi’l-ʿArabiyye, thk. Fâiz Fâris, Kuveyt: Dâru’l-Kütübu’s- Sekâfiyye, ty.
- _______.el-Munsıf li-İbn Cinnî Şerhu Kitâbi’t-Tasrîf li-Ebî ‘Usmân el-Mâzinî, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Kadîm, 1954.
- İbnu’l-Esîr, Ebu’s-Su‘âdâti’l-Mubârek b. Muhammed, el-Bedî‘ fî ‘Ilmi’l-‘Arabiye thk. : Fethî Ahmed Aliyyuddîn, Mekke: Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ, 1999.
- İbn Hişâm, Cemâled’dîn Abdullâh bin Yusuf bin Ahmed bin Abdullah, Evdahu’l Mesâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik, thk. Muhyiddîn Abdü’l Hamîd, Beyrut: Dâru’l- Fikr, ty.
- İbn Mâlik, Bedruddîn Muhammed b. el-İmâm Cemâleddîn, Şerhu İbnu’n-Nâzım ‘alâ Elfiyeti İbn Mâlik, thk. Muhammed Bâsi ‘Uyûnu’s-Sûd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- ‘Ilmiye, 2000.
- İbn Mâlik et-Tâî, Ebû Abdillah Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh el-Endelüsî, Teshîlu’l-Fevâid ve Tekmîlu’l-Makâsıd, thk. Muhammed Kâmil Berekât, Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArab’î, 1967. İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim, Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1990.
- İbn. Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî, el-Usûl fî’n- Nahv, thk. ʿAbdu’lhüseyin el-Fetlî, Beyrut: Müessetü’r-Risâle, ty.
- İbn. Usfûr, Ebu’l-Hasen Alî b. Mü’mir b. Muhammed b. Alî el-İşbîlî el-Mümti‘ fî’t- Tasrîf, thk. Fahreddin Kabâbev, Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1987. İbn Yaîş, Ebu’l-Bekâ Muvaffakuddîn Alî b. Yaîş b. Muhammed el-Esedî el-Halebî, Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî, thk. Emîl Bedî‘ Ya‘kûb, Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘Ilmiye, 2001.
- _______. Şerhu’l-Mülûkî fî’t-Tasrîf, Halep: Mektebetü’l-ʿArabiyye, 1973. İbrâhîm, ʿAbdü’l-Alîm, Teysîru’l-İ‘lâl ve’l-İbdâl, yy. t.y.
- Maksudoğlu, Mehmet, Arapça Dilbilgisi, Ankara: A.Ü İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1969.
- Muhbiddîn, Muhammed b. Yûsuf b. Ahmed el-Halebî, Temhîdu’l-Kavâ‘ıd bi-Şerhi Teshîli’l-Fevâid, thk. : Ali Muhammed Fâhir, Kahire: Dâru’l-İslâm, 2007.
- el-Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddîn Hasen b. Kâsım b. Abdillâh, Tevdîhu’l-. Makâsıd ve’l-Mesâlik bi-Şerhı Elfiye İbn Mâlik, thk. Abdurrahmân Ali Sülaymân, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 2008.
- el-Müberred, Ebû Abbâs Muhammed b. Zeyd, el- Müktedab, thk. : Muhammed Abdü’l Hâlik Azîme, Kahire 1994.
- Salâh, Şaban, el-İ‘lâl ve’l-İbdâl fi’l-Kelimet’il-Arabiyye, Kahire: Külliyetü Dâri’l- ʿUlûm, 1983.
- es-Samerrâî, Muhammed Fâdıl, es-Sarfu’l-’Arabî Ehkâmun ve Me‘ânin, Beyrut: Dâru’l-İbni Kesîr, 2013.
- Sibeveyhî, Ebu Bişr Amr b. Osmân b. Kanber, el-Kitâb, thk. : Abdü’s Selâm Muhammed Hârûn, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî 1982.
- eş-Şertûnî, Reşîd, Mebâdi ʿArabiyye fî’s-Sarf ve Nahv, Beyrut: Matbaʿatü’l- Kâtolîkiyye, 1943.
- Tural, Hüseyin, Temel Sarf Bilgileri, İstanbul 2011.
- el-Uşmûnî, Ebu’l-Hasen Nuriddîn Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Uşmûnî ‘alâ Elfiyeti’bni Mâlik, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye, 1998.
- ez-Zemahşerî, Ebi Kâsım Muhammed bin ʿUmer, el-Mufassal fî ʿIlmi ʿArabiyye,. thk.: Fahri Sâlih Kadarat, Ammân: Dâru Ammâr, 2003.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Alan Eğitimleri |
| Bölüm | Research Article |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Aralık 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020Cilt: 3 Sayı: 2 |
ISSN: 2667-4491
Bu ürün Creative Commons Attribution 4.0 tarafından lisanslanmıştır.
Türk Akademik Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (TURAJAS) aşağıda verilen Alan Endeksleri tarafından taranmaktadır;