Öz
The issue of the attributes of Allah, besides being the scene of intense debates and disagreements between two important schools of Islamic thought, theologians and Islamic philosophers, also formed the reason for the emergence of various sects in Islamic theology. Islamic philosophers have different opinions with Ahl as-sunnat theologians about the attributes of Allah. However, they show significant similarities with Mu'tazilite theologians. While the Islamic philosophers tried to present many of the issues they transferred from Greek philosophy in an Islamic way, they were quite comfortable compared to the Mu'tazilite theologians. While the Mu'tazila and Islamic philosophers are in agreement on some issues on the issue of adjectives, they think differently on some issues. As a result of their knowledge of the texts related to metaphysics belonging to Greek philosophy, Islamic philosophers tried to put forward a consistent vision of God that would not contradict the Qur'an but would not contradict their own systems. Mu'tazila scholars had knowledge of metaphysics in philosophical knowledge before Fârâbî and İbn Sînâ, who were not even alive yet. Ebü'l-Huzeyl al-Allaf and the Mu'tazilite scholars of the same generation learned philosophical knowledge and tried to benefit from it as a method, as they saw a method unity in the approaches of philosophers to the subject of adjectives. Their taking the principle of tanzih as a basis in the issue of adjectives caused them to accept the tanzihi adjectives of the zât-ı bari, but to reject the substantive adjectives. Subuti or substantive adjectives were rejected by philosophers because they were regarded as essential adjectives, and they were not accepted by Mu'tazilite scholars for the same reasons. Both schools are in agreement on this issue. While philosophers melted all of God's essential attributes into the attribute of knowledge with a pure approach, Mu'tazila scholars, with a similar approach, reduced all of God's attributes to knowledge and power. In this article, the subject is discussed in the axis of the ideas of Fârâbî (d. 339/950) and Avicenna (d. 428/1037), who have an important role in the systematization of Peripatetic philosophy. It has been tried to compare the views of both groups by considering the thoughts of Islamic philosophers and Mu'tazila scholars, especially Ebü'l-Hüzayl al-Allaf and Ebu Hâşim el-Cübbai, on the attributes of Allah. In this context, it has been tried to find an answer to the question of whether Mu'tazila's ideas on adjectives are original or not, taking into account the historical development of Mu'tazila and Islamic philosophy.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülkerim Osman. Nazariyyetü’teklîf ârâu Kādı Abdülcebbâr el-kelâmiyye. Müessesetü’r-Risâle, ts.
- Altıntaş, Hayrani. İbni Sînâ Metafiziği. Ankara: Elis Yayınları, 2008.
- Altıntaş, Ramazan. Türk kelamcıları. Konya: Çizgi KItabevi, 2017.
- Ammara, Muhammed. Mu‘tezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin, 1998.
- Aydın, Mehmet. Müslümanların Hiristiyanlıga karsı yazdığı reddiyeler ve tartısma konuları. Konya: Selçuk Universitesi Rektörlüğü, 1989.
- Aydın, Mehmet S. Din felsefesi. Ankara: Selçuk Yayınları, 1994.
- Belhî, Ebü’l-Kāsım Abdullāh b. Ahmed b. Mahmûd el-. Kitâbü’l-Maḳālât ve meʿâhû ʿuyûnü’l-mesâʾil ve’l-cevâbât. thk. Hüseyin Hansu vd. İstanbul: Dâru’l-Feth, 1430.
- Bulut, Erkan. Ehl-i sünnet Kelamı’nda İcmâ. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
- Carullah, Zühdî. el-Mu‘tezile. Beyrut: el-Ehliyye, 1974.
- Cürcâni, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. thk. Abdurrahman Umeyra. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ciyl, 1417.
- Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
- Çubukçu, İbrahim Agâh. İslâm Felsefesinde Allah’ın Varlığının Delilleri. Ankara, 1967.
- Çubukçu, İbrahim Agâh. “Türk Filozofu Fârâbî’nin Din Felsefesi” 14/1 (Nisan 1966), 67-82.
- Ehvânî, Ahmed Fuâd el-. Fecrü’l-felsefeti’l-Yûnâniyye ḳable Sokrates. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1954.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-ʻAsriyye, 1411.
- Eymen Fuâd Seyyid. “Makrîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/448-451. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
- Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ el-. Fuṣûṣü’l-ḥikem. thk. Muhammed Hasan Âli Yâsin. Kum: Matbaâtü Emîr, 1405.
- Fârâbî, Ebu’n-Nasr. el-Medînetü’l-fâzıla. çev. Nafiz Danışman. Ankara: MEB Yayınları, 2001.
- Fergal, Yahya Haşim Hasan. Neş’etü’l-ârâi ve’l-meẕâhibi ve’l-firaḳi’l-kelâmiyye. Kahire: Mecmaʿu’l-Buhus̱i’l-İslâmiyye, 1391.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el. Tehâfütü’l-felâsife. thk. Süleyman Dünya. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el. Tehâfütü’l-felâsife. thk. Süleyman Dünya. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
- Ġılâb, Muhammed. Müşkiletü’l-ulûhiyye. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1366/1947.
- Gölcük, Şerafettin. “Cehm b. Safvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/233-234. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
- Ġurâbî, Ali Mustafa el-. Ebü’l-Hüzeyl el Allâf. Mısır: Matbaatü’l-Hicâzî, 1369/1949.
Öz
Allah'ın sıfatları meselesi, İslam düşüncesinin önemli iki ekolü, kelamcılar ve İslam filozofları arasında yoğun tartışma ve fikir ayrılıklarına sahne olmasının yanında İslâm kelâmı’nda çeşitli mezheplerin ortaya çıkmasının da gerekçesini oluşturmuştur. İslâm filozofları, Allah’ın sıfatları konusunda Ehl-i sünnet kelâmcıları ile farklı düşüncelere sahiptirler. Ancak Mu‘tezilî kelamcılarla önemli ölçüde benzerlik göstermektedirler. İslâm filozofları Yunan felsefesinden aktardıkları birçok meseleyi İslâmî bir tarzda sunmaya çalışırken, Mu‘tezilî kelamcılara nisbetle oldukça rahat davranmışlardır. Mu‘tezile ve İslâm filozofları sıfatlar meselesinde bazı hususlarda ittifak halinde iken bazı konularda ise farklı düşünmektedirler. İslâm filozofları Grek felsefesine ait metafizikle ilgili metinlere vâkıf olmalarının sonucunda Kur’an’a ters düşmeyecek fakat kendi oluşturdukları sistemleriyle de çelişmeyecek tutarlı bir Allah tasavvuru ortaya koymaya çalışmışlardır. Mu‘tezile âlimleri metafizikle ilgili felsefi bilgilere henüz hayatta bile olmayan Fârâbî ve İbn Sînâ’dan daha önce vâkıf olmuşlardır. Ebü’l-Hüzeyl el-Allâf ve aynı jenerasyonun Mu’tezilî âlimleri sıfatlar konusuna filozofların yaklaşımlarında bir metot birlikteliği gördükleri için felsefi bilgileri öğrenmişler ve yöntem olarak ondan faydalanmaya çalışmışlardır. Onların sıfatlar meselesinde tenzih ilkesini esas almaları zât-ı bârinin tenzihi sıfatlarını kabullenmelerine ama sübûtî sıfatları nefyetmelerine sebep olmuştur. Sübûtî ya da zâtî sıfatlar, filozoflar tarafından zait sıfatlar olarak görülmesi nedeniyle reddedildiği gibi Mu‘tezilî âlimleri tarafından da aynı gerekçelerle kabul edilmemiştir. Bu hususta her iki ekol ittifak halindedirler. Filozoflar tenzihçi bir yaklaşımla Allah’ın bütün zâti sıfatlarını ilim sıfatı içerisinde eritirken, Mu‘tezile âlimleri de benzer bir yaklaşımla Allah’ın bütün sıfatlarını ilim ve kudret sıfatına indirgemişlerdir. Bu makalede Meşşâî felsefenin sistematize edilmesinde önemli role sahip olan Fârâbî (ö. 339/950) ve İbn Sînâ’nın (ö. 428/1037) fikirleri ekseninde konu ele alınmıştır. İslâm filozofları ve başta Ebü’l-Hüzeyl el-Allâf ve Ebu Hâşim el-Cübbâî olmak üzere Mu‘tezile âlimlerinin Allah’ın sıfatları konusundaki düşünceleri ele alınarak her iki zümrenin görüşlerinin mukayesesi yapılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda Mu‘tezile’nin sıfatlar konusundaki fikirlerinin özgün olup olmadığı meselesine Mu‘tezile’nin ve İslâm felsefesinin tarihsel gelişimi de dikkate alınarak cevap aranmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülkerim Osman. Nazariyyetü’teklîf ârâu Kādı Abdülcebbâr el-kelâmiyye. Müessesetü’r-Risâle, ts.
- Altıntaş, Hayrani. İbni Sînâ Metafiziği. Ankara: Elis Yayınları, 2008.
- Altıntaş, Ramazan. Türk kelamcıları. Konya: Çizgi KItabevi, 2017.
- Ammara, Muhammed. Mu‘tezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin, 1998.
- Aydın, Mehmet. Müslümanların Hiristiyanlıga karsı yazdığı reddiyeler ve tartısma konuları. Konya: Selçuk Universitesi Rektörlüğü, 1989.
- Aydın, Mehmet S. Din felsefesi. Ankara: Selçuk Yayınları, 1994.
- Belhî, Ebü’l-Kāsım Abdullāh b. Ahmed b. Mahmûd el-. Kitâbü’l-Maḳālât ve meʿâhû ʿuyûnü’l-mesâʾil ve’l-cevâbât. thk. Hüseyin Hansu vd. İstanbul: Dâru’l-Feth, 1430.
- Bulut, Erkan. Ehl-i sünnet Kelamı’nda İcmâ. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
- Carullah, Zühdî. el-Mu‘tezile. Beyrut: el-Ehliyye, 1974.
- Cürcâni, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. thk. Abdurrahman Umeyra. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ciyl, 1417.
- Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
- Çubukçu, İbrahim Agâh. İslâm Felsefesinde Allah’ın Varlığının Delilleri. Ankara, 1967.
- Çubukçu, İbrahim Agâh. “Türk Filozofu Fârâbî’nin Din Felsefesi” 14/1 (Nisan 1966), 67-82.
- Ehvânî, Ahmed Fuâd el-. Fecrü’l-felsefeti’l-Yûnâniyye ḳable Sokrates. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1954.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-. Maḳālâtü’l-İslâmiyyîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-ʻAsriyye, 1411.
- Eymen Fuâd Seyyid. “Makrîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/448-451. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
- Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ el-. Fuṣûṣü’l-ḥikem. thk. Muhammed Hasan Âli Yâsin. Kum: Matbaâtü Emîr, 1405.
- Fârâbî, Ebu’n-Nasr. el-Medînetü’l-fâzıla. çev. Nafiz Danışman. Ankara: MEB Yayınları, 2001.
- Fergal, Yahya Haşim Hasan. Neş’etü’l-ârâi ve’l-meẕâhibi ve’l-firaḳi’l-kelâmiyye. Kahire: Mecmaʿu’l-Buhus̱i’l-İslâmiyye, 1391.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el. Tehâfütü’l-felâsife. thk. Süleyman Dünya. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
- Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el. Tehâfütü’l-felâsife. thk. Süleyman Dünya. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
- Ġılâb, Muhammed. Müşkiletü’l-ulûhiyye. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1366/1947.
- Gölcük, Şerafettin. “Cehm b. Safvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/233-234. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
- Ġurâbî, Ali Mustafa el-. Ebü’l-Hüzeyl el Allâf. Mısır: Matbaatü’l-Hicâzî, 1369/1949.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Research Article |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 20 Temmuz 2022 |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Temmuz 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 27 Haziran 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022Cilt: 5 Sayı: 1 |
ISSN: 2667-4491
Bu ürün Creative Commons Attribution 4.0 tarafından lisanslanmıştır.
Türk Akademik Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (TURAJAS) aşağıda verilen Alan Endeksleri tarafından taranmaktadır;